Κυριακή 24 Ιουλίου 2011

αντιγόνη : τ' αδέρφια σμίγουν τα βουνά [;]

η αντιγόνη απ' την αρχή του δράματος ξεκαθαρίζει τη στάση της και την αιτιολογεί:


Θα με βοηθήσεις να λυτρώσω τον νεκρό; [στόχος :να λυτρώσει/τιμήσει τον νεκρό αδερφό]


έτσι θα υπακούσει στους άγραφους, ηθικούς κώδικες που απαιτούν να τιμηθεί ο νεκρός, ο οποιοσδήποτε νεκρός:
[ο κρέων] θάβει σύμφωνα με το νόμο τον Ετεοκλή..όμως για το άτυχο κορμί του πολυνείκη..


ωστόσο [όπως ο ετεοκλής, που τελικά τιμάται, το ίδιο και] ο πολυνείκης δεν είναι οποιοδήποτε. είναι αδερφός της, ίδιο αίμα. το χρέος είναι ανώτερο και δεσμεύει πρώτα απ' όλους τα πιο κοντινά πρόσωπα, τις δυο αδερφές του νεκρού:
Αυτά, λένε πως ο καλός μας ο Κρέοντας έχει διατάξει για σένα και για μένα...Τώρα θα δείξεις αν είσαι από άξια γενιά ή θα τη ντροπιάσεις.


από αίσθηση καθήκοντος δηλαδή θα θυσιάσει τη ζωή της; υπακούει σε ένα παραδοσιακό ''πρέπει'';
όταν μάλιστα ξέρει καλά το τίμημα;


..Θα τον θάψω. Και θα το κάνω έστω κι αν είναι να πεθάνω. Θα κείτομαι εκεί αγαπημένη με αυτόν που έχω αγαπήσει, κάνοντας άγιο κρίμα...πηγαίνω τώρα να θάψω τον αγαπημένο μου αδερφό...
αυτά θ' αρέσουνε σ' αυτούς που αγαπώ!...άμα το νεκρό, αυτόν που μας γέννησε η ίδια μάνα, τον παράταγα άθαφτο, θα πονούσα....Δόξα δεν περίμενα λαμπρότερη απ' το να θάψω τον αγαπημένο μου...


αυτό που οδηγεί την αντιγόνη μοιάζει να ξεπερνά την εκπλήρωση του καθήκοντος και να πηγάζει από ένα βαθύ συναίσθημα αγάπης:
Δε γεννήθηκα για να μισώ, αλλά για ν' αγαπώ.


αδερφική αγάπη που στοιχίζει πολύ ακριβά, που μοιάζει να είναι μοναδικό της μέλημα
στα τελευταία της λόγια λίγο πριν πεθάνει προσθέτει :


Ο άντρας μου αν χανόταν θα 'παιρν' άλλον κι αν τα παιδιά μου χάνονταν, θα 'κανα απ' άλλον άντρα, μ' αφού δε ζούνε μάνα και πατέρας πια δε γίνεται να κάνω άλλον αδερφό. Μ' αυτό το νόμο σ' έβαλ' αδερφέ μου από του Κρέοντα το νόμο πιο ψηλά κι ας λέει πως εγκλημάτησα παράτολμα.


η φράση αυτή βέβαια ξαφνικά δείχνει και μια αντιγόνη ρεαλίστρια,κυνική.ίσως.ίσως όμως δείχνει απλά και μόνο την αγάπη για τον αδερφό της, το δέσιμο που έχουν τ' αδέρφια,την εκ των πραγμάτων στενή τους σχέση.ίσως θέλει να υπερασπιστεί τη στάση της με τρόπο λογικό και το κάνει βέβαια λίγο αδέξια [πλησιάζοντας επικίνδυνα το ήθος του κρέοντα..]. το να θυσιαστείς δεν είναι μικρό πράγμα και όσο να 'ναι χρειάζεται μια γερή, χειροπιαστή βάση,ένα ''σοβαρό'' λόγο που να πείθει και τους άλλους και σένα τον ίδιο.πάντως και μ' αυτή τη φράση η αντιγόνη προβάλλει ως υπερασπίστρια των ιερών δεσμών μεταξύ των μελών της οικογένειας. 


στον πρόλογο, όμως, έδειξε κι ένα άλλο πρόσωπο. 
κι ο ετεοκλής είναι αδερφός της αλλά δεν δείχνει την ίδια συντριβή για το χαμό του.έχει δικαιολογία:αυτός τιμήθηκε όπως έπρεπε ενώ ο άλλος όχι. και εκεί πρέπει να επικεντρωθεί.
ούτε μια τρυφερή κουβέντα όμως; 
τουλάχιστον δεν εκφράζει ρητά πως τον αγαπά λιγότερο.κάπου φαίνεται πως τον νοιάζεται κι εκείνον και πως ξέρει ότι ο ίδιος θα την καταλάβαινε:

ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δεν είναι ντροπή να τιμάω τον αδερφό μου.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Δεν ήταν αίμα σου κι ο άλλος ο νεκρός;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Αίμα μου, από την ίδια μάνα και τον ίδιο πατέρα.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Δεν τον ντροπιάζεις, αφού τιμάς τον άλλον;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δεν θα πει ο πεθαμένος κάτι τέτοιο.



αλλά κι η ισμήνη είναι αδερφή της , ίδιο αίμα, όμως της φέρεται σκληρά :


Εγώ [θα θάψω]τον αδερφό μου, κι όχι δικό σου αδελφό, άμα δε θέλεις, δε θα φερθώ προδοτικά....
Δε θα σε παρακαλέσω κι ούτε δέχομαι, και να το θέλεις, τώρα δεν το θέλω εγώ....
Δικαιολογίες...
Μη νοιάζεσαι...
Αν συνεχίσεις να μιλάς έτσι θα σε μισήσω κι εγώ αλλά κι ο νεκρός, όταν θα πας κοντά του. Άσε με.
Κάτω στον Άδη ξέρουνε ποιος το 'κανε. Δεν αγαπώ όσους αγαπούν με λόγια...
Τον Κρέοντα ρώτα. Αυτός σε νοιάζει μόνο...


πού είναι η τρυφερότητα που έχει δείξει για τον πολυνείκη;δηλαδή αδερφή άλλη θα έκανε, αν την έχανε, ενώ αδερφό όχι; 
για να μην την αδικούμε όμως, δεν είναι αδικαιολόγητα όσα λέει.[βλέπε:προσπάθεια να  ταρακουνήσει την ισμήνη,απογοήτευση,παράπονο..]σε μια πραγματικά στενή σχέση εννοείται πως όλα εκφράζονται. τότε περισσεύουν και οι αβρότητες.άλλωστε στις τελευταίες κουβέντες που ανταλλάσσουν μαλακώνει και προσπαθεί να την προστατεύσει:



ΙΣΜΗΝΗ
Και τι κερδίζεις, να με πικραίνεις έτσι;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ο μορφασμός μου είναι από πόνο, όχι γέλιο.
ΙΣΜΗΝΗ
Τι άλλο μπορώ να κάνω εγώ για σένα;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Να σωθείς. Δε με πειράζει που γλιτώνεις.
ΙΣΜΗΝΗ
Η έρμη, και να στερηθώ τη μοίρα σου;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Εσύ διάλεξες να ζεις, εγώ διάλεξα να πεθάνω.
ΙΣΜΗΝΗ
Όμως, ό,τι μου 'ρχόταν στο μυαλό δε στο έκρυψα.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Καλά έκανες. Κι εγώ έκανα ό,τι πίστευα σωστό.
ΙΣΜΗΝΗ
Να μοιραστούμε κι οι δυο το φταίξιμο.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Κρατήσου, εσύ ζεις. Εμένα η ψυχή είναι δοσμένη στους νεκρούς από καιρό, γι' αυτό και τους υπηρετώ.


είναι ανάγκη να βγάλουμε τελεσίδικο πόρισμα για το ποιον και πόσο αγαπά η αντιγόνη; για το αν εμφανίζεται αντιφατική; δεν είναι κι οι αντιφάσεις μέσα στη ζωή; εκτός κι αν θέλουμε να την βλέπουμε μονοδιάστατη..

παράλληλα κείμενα για τις σχέσεις αδελφών στο σοφοκλή, δες εδώ,
όπου αναφέρονται και κείμενα στα οποία συναντάμε την άποψη της αντιγόνης :
  ''ο αδερφός είναι αναντικατάστατος''


είναι πράγματι όμως ο αδερφός αναντικατάστατος ;
 η σχέση ετεοκλή-πολυνείκη μάλλον το διαψεύδει..
ή μήπως όχι;μήπως είναι ταυτόχρονα πολύτιμος/αναντικατάστατος αλλά και ''εχθρός''/ανταγωνιστής; δεν είναι φυσιολογικές οι προστριβές σε κάθε ανθρώπινη σχέση, πόσο μάλλον σε μια αδερφική; ο ετεοκλής με τον πολυνείκη βέβαια ξεπέρασαν τα όρια αλλά επειδή η ζυγαριά έγειρε προς τη μια μεριά, αυτό σημαίνει πως από την άλλη δεν υπήρχε καθόλου βάρος;[άλλωστε δεν σώθηκε ο ένας απ' τους δυο για να δούμε πώς θα ένιωθε χωρίς τον άλλο..]


η ελληνική και παγκόσμια μυθολογία δίνει παρόμοιες περιπτώσεις ανταγωνιστικών σχέσεων :
 ατρέας-θυέστης , κάιν-άβελ , ιακώβ-ησαύ...
πότε η διεκδίκηση της ίδιας γυναίκας, πότε η διεκδίκηση μιας περιουσίας ή της εξουσίας αρκούν για να φέρουν στην επιφάνεια κόντρες μάλλον προϋπάρχουσες.
κων/νος θεοτόκης : κάιν
για μια ψυχολογική προσέγγιση στις αδερφικές σχέσεις ενδεικτικά δες :  εδώ

ενδιαφέρον είναι και το άρθρο της Jacqueline De Romilly στο βήμα.

κι αν θέλουμε, συνειρμικά μπορούμε να φτάσουμε στην έννοια της βίας γενικότερα που ενυπάρχει στους ανθρώπους [βλέπε εμπεδοκλής : νείκος ενάντια στη φιλότητα  -το νείκος περιέχεται άλλωστε στο όνομα του ενός αδερφού της αντιγόνης] μια βία που καμιά φορά εκδηλώνεται με τη μορφή πολέμου, αδελφοκτόνου με την έννοια ότι όλοι είμαστε ''αδέρφια'',είτε ομοεθνείς είτε όχι :


Σὲ δυὸ λεπτὰ θὰ ἀκουστεῖ τὸ παράγγελμα «Ἐμπρός»
Δὲν πρέπει νὰ σκεφτεῖ κανένας τίποτε ἄλλο
Ἐμπρὸς ἡ σημαία μας κι ἐμεῖς ἐφ᾿ ὅπλου λόγχη ἀπὸ πίσω
Ἀπόψε θὰ χτυπήσεις ἀνελέητα καὶ θὰ θὰ χτυπηθεῖς
Θὰ τραβήξεις μπροστὰ τραγουδώντας ρυθμικὰ ἐμβατήρια
Θὰ τραβήξεις μπροστὰ ποὺ μαντεύονται χιλιάδες ἀνήσυχα μάτια
Ἐκεῖ ποὺ χιλιάδες χέρια σφίγγονται γύρω ἀπὸ μία ἄλλη σημαία
Ἕτοιμα νὰ χτυπήσουν καὶ νὰ χτυπηθοῦν.
Σ᾿ ἕνα λεφτὸ πρέπει νὰ μᾶς δώσουν τὸ σύνθημα
Μιὰ λεξούλα μικρὴ ποὺ σὲ λίγο ἐξαίσια θὰ λάμψει.
(Κι ἐγὼ ποὺ ἔχω μία ψυχὴ παιδικὴ καὶ δειλὴ
Ποὺ δὲν θέλει τίποτε ἄλλο νὰ ξέρει ἀπὸ τὴν ἀγάπη
Κι ἐγὼ πολεμῶ τόσα χρόνια χωρίς, Θέ μου, νὰ μάθω γιατί
Καὶ δὲ βλέπω μπροστὰ τόσα χρόνια παρὰ μόνο τὸ δίδυμο ἀδερφό μου.)
                                                                                Μ. Αναγνωστάκης


κι ο σεφέρης[μέσω του πλάτωνα] έγραψε:

Και ψυχή
ει μέλλει γνώσεσθαι αυτήν
εις ψυχήν
αυτή βλεπτέον:
τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη.


από αδελφοκτόνους πολέμους η ελλάδα κάτι ξέρει..όπως και η ισπανία για την οποία ο σκηνοθέτης κεν λόουτς γύρισε το ''γη και ελευθερία''. λίγα χρόνια αργότερα στράφηκε στα δικά του χώματα, την ιρλανδία με το ''ο άνεμος χορεύει το κριθάρι''.η ταινία αυτή, όπως κι η ''ψυχή βαθιά'' του παντελή βούλγαρη, αμφιλεγόμενες κι οι δύο , αν όχι για τις προθέσεις, σίγουρα για το αποτέλεσμα.μιλούν κι οι δύο για δύο αδελφοκτόνους πολέμους εστιάζοντας στη σχέση δύο αδερφών που είτε βρίσκονται στο αντίπαλο είτε στο ίδιο στρατόπεδο.
δες μια παρουσίαση των κριτικών που έλαβε η ταινία του βούλγαρη:
ανιστόρητη η ματιά του βούλγαρη;

κι ο γούντυ άλλεν προσέγγισε κινηματογραφικά τις αδερφικές σχέσεις στο cassandra's dream


τι χρειάζεται όμως για να μπορούν τα ''αδέρφια'' να μην υποκύπτουν στο νείκος ;
τι χρειάζεται για να ''κουβεντιάζουν ήσυχα κι απλά'';

ίσως μια δύναμη-εκφρασμένη όμως-όπως αυτή της αντιγόνης;
η αντιγόνη έτσι μπορεί να θεωρηθεί πρότυπο της φιλότητος :
          Οὔτοι συνέχθειν, ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν





Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου