επιτυχία-αποτυχία [the winner takes it all...?]

            (προτεινόμενο Κείμενο για Έκθεση Γ' Λυκείου)   

  Η «νόσος» της επιτυχίας - Στο όνομα της υπεροχής

      Η ανάγκη, η επιθυμία να πετυχαίνει ο άνθρωπος τους στόχους του, να νιώθει επιτυχημένος μέσα στην κοινωνική ομάδα στην οποία ζει, είναι φυσική, γενετική θα έλεγα, ανάγκη του ανθρώπου. Με την επιτυχία, από τα παιδικά κιόλας χρόνια, θεμελιώνεται η εμπιστοσύνη προς εαυτόν, η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή του. Μέσα από την ποιοτική και ποσοτική αναλογία της σχέσης Επιτυχία-Αποτυχία, οργανώνεται ένα καλά δομημένο και συνεκτικό «Εγώ» ή αντίθετα ένα ευάλωτο και εύθραυστο ψυχικό όργανο, που στην πρώτη δυσκολία κλονίζεται και καταρρέει. Όταν η ανάγκη της επιτυχίας υπηρετείται με φυσικούς όρους και τρόπους, κινητοποιεί γόνιμα τις δυνάμεις μας και συμβάλλει στην ατομική και ομαδική πρόοδο, μέσα σε ένα κλίμα «φυσικής άμιλλας», που όχι μόνο δεν είναι βλαπτική αλλά είναι αναγκαία για κάθε εξέλιξη.

     Ο φόβος της αποτυχίας είναι οικουμενικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό (όσο πιο ανεπτυγμένη η κοινωνία, τόσο πιο έντονος) και λειτουργεί ως μυθικός μηχανισμός άμυνας μπροστά στο φάντασμα, στο σύμπλεγμα κατωτερότητας, την ανυπόφορη εκείνη αίσθηση ότι υστερούμε έναντι των άλλων, κοινωνικά, πνευματικά, ερωτικά, εμφανισιακά, οικονομικά κ.λπ. Ίσως γύρω από αυτό τον πρωτογενή φόβο και εξαιτίας αυτού, οργανώνει και διαπλάθει ο άνθρωπος όλη του την προσωπικότητα. Είναι θεμελιακό συστατικό για τη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Αν δηλαδή το άτομο είναι συμφιλιωμένο με τον εαυτό του και το περιβάλλον του (διαμέσου της Αυτοεπιβεβαίωσης και Αυτοκατάφασης) ή αντίθετα είναι γεμάτο ανασφάλειες και νευρωτικές προσεγγίσεις. Από τη στιγμή που υπάρχει το (πάντα ανολοκλήρωτο) «Εγώ», συνδέεται άρρηκτα με το ύποπτο «Εσύ», το οποίο είναι αντίπαλο και «εχθρικό» για την ασφάλεια και «παντοδυναμία» της ατομικότητάς μας. Όλοι οι περίφημοι φροϋδικοί μηχανισμοί άμυνας του «Εγώ» λειτουργούν για να κρύψουν τα κουσούρια μας, τις αδυναμίες, τους φόβους και τις ενοχές μας, προβάλλοντας ταυτόχρονα πάνω σ' αυτή την υποκριτική βάση την υπεροχή και την ανωτερότητά μας. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι ποιοι είμαστε εμείς αλλά ποιοι είμαστε έναντι των άλλων. Γιατί οι «Άλλοι» είναι η διαρκής και μόνιμη απειλή (μήπως μας ξεπεράσουν, μήπως αποκαλύψουν τις κρυμμένες μας αδυναμίες). Η ποιότητα αυτής της αντιπαράθεσης πιστοποιεί το ήθος των ανθρώπων που την εκφράζουν. Αρχίζει από τον απάνθρωπο και αθέμιτο ανταγωνισμό (ατομικό ή συλλογικό) και φτάνει ως τις υψηλές και ευγενείς διαφορές ποιοτήτων• ως το διακριτικό εκείνο αίσθημα για μια ανώτερη έκφραση και πρόταση.

    Η εποχή μας με τα πρότυπά της έχει δημιουργήσει μια φρενήρη κούρσα, έναν ιλιγγιώδη ρυθμό, μέσα σε έναν ασφυκτικό ζωτικό χώρο• έναν υπερσυμπιεστή πάνω στην ανθρώπινη δράση, εν ονόματι του κέρδους και της επιτυχίας. Οι μαθητές είναι αναγκασμένοι να αφομοιώνουν μια τεράστια ύλη, συχνά άχρηστων γνώσεων, μέσα από μια στρεβλή παιδεία και κοινωνική νοοτροπία, που αγνοούν το ουσιώδες και προκρίνουν το τυπικό (τη βαθμολατρία, το πτυχίο, το μάστερ, το διδακτορικό). Είναι αναγκασμένοι να πηγαίνουν σχολείο, ωδείο, φροντιστήριο, γυμναστήριο, ξένες γλώσσες κ.λπ., πράγματα που τα φορτίζουν αφάνταστα και τα εκτρέπουν από τους ψυχοβιολογικούς τους ρυθμούς. Η έλλειψη αξιών κάνει πρωταθλήτρια την υλοφροσύνη. Η κουλτούρα της εποχής μας είναι η αποθέωση του εντυπωσιασμού, του εύκολου και γρήγορου κέρδους. Η υστέρηση πνευματικότητας. Πάνω απ' όλα το περίφημο image, το κυνήγι των «ιδανικών» αναλογιών, οι χημικές δίαιτες για αδυνάτισμα πάση θυσία και άλλοι καταναγκασμοί που περιέχουν την παθογένεια μιας συλλογικής Νεύρωσης, σε όρια επιδημίας. Δεκάδες μαθητές, στην Ιαπωνία, αυτοκτονούν κάθε χρόνο όταν αποτυγχάνουν στις εξετάσεις. Γιατί αυτό θεωρείται ύψιστη καταισχύνη και ντροπή για την οικογένεια και την κοινωνία. Αυτά τα παιδιά είναι οι τραγικοί καμικάζι του Τίποτα (καθώς πέφτουν από τα μπαλκόνια), οι ανήλικοι σαμουράι, για ένα κωμικό και θανάσιμο χαρακίρι μπροστά στην αποτυχία.

      Ζούμε το θρίαμβο της ατομικότητας. Του εγωκεντρισμού. Τη μυθοποίηση της πρωτιάς. Όλα είναι ντοπαρισμένα, στο όνομα της υπεροχής. Οι τρελές αγελάδες, τα οστεάλευρα, το ουράνιο, οι εξοπλισμοί. Να γίνουμε πιο παραγωγικοί, πιο δυνατοί από τους άλλους. Να εξουσιάσουμε. Να ξεπεράσουμε τον άλλον πάση θυσία. Αυτό μοιάζει να είναι το σύνθημα σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Με όλες τις καταστροφικές παρενέργειες. Με όλη τη σύνθλιψη του ανθρώπινου προσώπου. Με όποιο κόστος. Είναι το αιώνιο εξουσιαστικό πρόβλημα (σε διαφορετικές κόπιες), στη βάση της στείρας και άγονης προσπάθειας για επιτυχία. Η στείρα αντιπαράθεση: η μαμή της βίας. Είναι η «Έρις», το «Νείκος» του Εμπεδοκλή. Που γεννά μέτωπα. Πολέμους. Όχι γόνιμες, δημιουργικές προσπάθειες, γιατί εκεί θα επικρατήσουν οι εχέφρονες, οι άριστοι και όχι οι αλαζόνες και οι καπάτσοι.

      Όταν το πλαίσιο της δράσης είναι ανθρώπινο, η επιτυχία δεν γίνεται αυτοσκοπός, δε δημιουργεί οίηση. Και η αποτυχία γίνεται αποδεκτή, αποδεικνύεται χρήσιμη. Αν πρέπει να υπάρχει «το δικαίωμα στην οκνηρία», όπως λέει ο Λαφάργκ, έτσι νομίζω θα έπρεπε να υπάρχει και «το δικαίωμα στην αποτυχία». Αυτό το δικαίωμα μάς συμφιλιώνει με τους φόβους και τις αδυναμίες μας. Μας επιτρέπει να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας όπως είναι, χωρίς ρετουσαρίσματα και απονενοημένες εξιδανικεύσεις. Μας χαλαρώνει• μας εξοικειώνει με τους άλλους στο ότι και εκείνοι είναι το ίδιο φοβισμένοι και τρωτοί. Το δικαίωμα στην αποτυχία μάς απαλλάσσει από το διαρκή και μάταιο ανταγωνισμό. Από το αίσθημα ότι διαρκώς μας απειλούν, ότι μας αφήνουν πίσω.

     Οι ανατολικοί φιλόσοφοι θα απαντούσαν ως εξής, φαντάζομαι, στο ερώτημα «αποτυχία ή επιτυχία»: Αυτός που μένει ανεπηρέαστος στη χασούρα είναι πραγματικά σημαντικός. Αυτός που απολαμβάνει την επιτυχία και την αποτυχία του το ίδιο είναι ο Αληθινός Αυτοκράτορας. Αυτά αυτοί. Αλλά εμείς; Μας το λέει ο μεγάλος Καβάφης: «Υπεροψίαν και μέθην θα είχε ο Δαρείος». Εννοώντας βέβαια πως ο βάρβαρος Πέρσης βασιλιάς Δαρείος είναι ο αιώνας μας. Και καθένας από μας ένας μικρός Δαρείος.

                                                                    Μ. Πρατικάκης, εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 26/6/01

Κριτήριο αξιολόγησης πάνω στο κείμενο :ΕΔΩ

Παράλληλο κείμενο : Το δαχτυλίδι του Πολυκράτη
-το απόσπασμα από τον Ηρόδοτο στο βιβλίο της Α' Γυμνασίου: ΕΔΩ
-το σχετικό ποίημα του Σίλλερ: ΕΔΩ

ΣΥΝΑΦΕΣ ΘΕΜΑ : Η ΕΥΤΥΧΙΑ-ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΗΣ : σχετικά άρθρα ΕΔΩ

    Θέλω να πετύχω! Θεμιτό; Θεμιτότατο! Αν όμως κάτι πάει στραβά...
         σφύριξε χαρούμενα, μπορείς...

ΕΦΟΔΙΟ ΤΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ

Μὲ κατακρίνεις

ὅτι συμπεριφέρομαι λιπόψυχα, ἀργὰ

ὅπως κοντοστέκεται ἡ φοβία νὰ ἐντοπίσει

ποιὸς κίνδυνος ἀπὸ μακριὰ

φωνάζει τ᾿ ὄνομά της.

Εἶμαι τρωτὴ, γι᾿ αὐτό.

Ὄχι στὴ φτέρνα μόνο,

τὸ ἐνιωσα

παρότι ἦταν ἀκόμα στὰ σκαριὰ

στὶς δοκιμὲς ἡ ἰδιοσυγκρασία.

Κι ὅμως ἐγὼ τὰ ἄκουσα τὰ λάδια

νοθευμένα

δὲ γράσωναν καλὰ τὴν ἄμυνά μου

 -τί τὰ θὲς, τεχνίτες ἀνειδίκευτοι

οἱ ἀστερισμοί μας.

Μάνα, τὴν παρακάλεσα, πήγαινε στὴ Θέτιδα

γνωρίζεστε ἐξ αἵματος μάνες κι οἱ δυὸ

ἐβγάζατε ἀπὸ πάνω σας καὶ ξεπετούσατε

στὸ χῶμα τὰ βραχιόλια καὶ τὰ δαχτυλίδια

καὶ ζήτα της τὸ ἀθάνατο περίσσευμα

ἀπ᾿ τὴ θνητή ἐπάλειψη τοῦ γιοῦ της

τοῦ Ἀχιλλέα.

Ὄχι μὲ ἀθανασία

μὲ βεβαιότητα νὰ μὲ ἐπικαλύψεις.

Μοῦ χίμηξε

τὶ ἀθανασία τὶ βεβαιότης εἶπε

ἐξίσου ἄτρωτες οὐσίες καὶ οἱ δυό.

Καὶ μάθε ἀκόμα

πὼς τὸ περίσσευμα ἀπ᾿ τὸ παλιό του λάθος

κανεὶς δὲν τὸ χαρίζει σὲ κανέναν.

Βαθιὰ

μὲς στὶς ἀμετανόητες προθέσεις του τὸ κρύβει

νὰ ἐπαλείψει ἀθάνατο

καὶ τὸ ἑπόμενο προσφιλές του λάθος.

Τὸ κυριότερο

 - συνέχισε ἡ μάνα μου μιλώντας

μὲ οἶκτο χλευαστῆ -

παιδὶ μου πῶς θὰ ζήσεις χωρὶς τρωτὰ σημεῖα

χωρὶς τῆς ἀγωνίας τὰ ἐφόδια

τὶ προκοπὴ θὰ κάνει ἡ άντοχὴ σου

χωρὶς εἰσόδημα πικρίας

πῶς θ᾿ ἀναθρέψεις τὴν ἀπώλεια

πῶς θ᾿ ἀντικρίσεις τοὺς ἐχθρούς σου.

ὅταν τοὺς κόψεις τὴ διατροφή

θ᾿ ἁγιάσουνε ὡς φτωχὲς μετὰ ἀπὸ τόσα πλούτη;

Θ᾿ ἀπαρνηθεῖς τὴν ἥττα;

Ἡ ἥττα εἶναι παράδοση

μιλιέται ἀπὸ σῶμα σὲ σῶμα διαιωνίζεται.

Εἶδες ποτὲ κανένα ὄνειρο

μεταμοντέρνας νίκης νὰ διαρκεῖ;

Ἂν δὲν τρωθεῖς

ποῦ θὰ σὲ βρεῖ ἡ ἀγάπη.

Τὸ βέλος θὰ τὴν ὁδηγήσει στὴν πληγὴ σου.

Γιὰ ποιὸν νομίζεις ξεκινάει ἀπὸ τὸ μακρινὸ

τὸ ἔρημο τὸ ἀβέβαιο ὄνομά της;

Ὄχι γιὰ τὸ ἀξέχαστο βλέμμα τοῦ τοξότη

στῆς ἕλξης τὸ φαρμάκι βουτηγμένο.

Γιὰ νὰ τραφεῖ ἀπ᾿ τὴν πληγὴ σου ξεκινάει

ἡ πεινασμένη ὕπαρξή της.

Ἀβέβαια ζῆσε.

Τίμα τὴν προέλευσή σου.

Κατάλαβέ το, ἐρχόμαστε ἀπὸ μιὰ

παροδικὴ ἀβεβαιότητα τοῦ θανάτου.

                 

                                           ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ

    Παρηγοριά στον άρρωστο μέχρι να βγει η ψυχή του...; Ίσως...
  Ίσως κάτι απλούστερο:
          όλα είναι δρόμος...

Και πού ξέρεις; καμιά φορά
   ο χαμένος τα παίρνει όλα...

Γι' αυτό...

Δεν είν' αργά, δεν ειν' αργά ποτέ

φτάνει να θέλεις να επιμένεις να πιστεύεις

για νέες ήττες για νέες συντριβές

για όσα ποθείς μονάχ' αξίζει να παλεύεις...