Δευτέρα 8 Σεπτεμβρίου 2014

κάθε φεγγάρι ομολογεί...[για την αποψινή πανσέληνο]





          ἄστερες μὲν ἀμφὶ κάλαν σελάνναν
          ἂψ ἀπυκρύπτοισι φάεννον εἶδος,
          ὄπποτα πλήθοισα μάλιστα λάμπηι
          γᾶν [                                 ]
          ἀργυρία.
                                        Σαπφώ

                μεταφράσεις  

Τ᾽ αστέρια γύρω απ᾽ τ᾽ όμορφο φεγγάρι
τη φωτεινή θωριά τους πάλι κρύβουν,
όταν γεμάτο λάμπει επάνω (σ᾽ όλη)
τη γη…..
ασημένιο.
                          Ηλ. Βουτιερίδης

Τ᾽ αστέρια γύρω στο φεγγάρι τ᾽ όμορφο
πώς κρύβουν όλα τη φεγγοβολή τους,
κάθε φορά που ολόγιομο το φως του
στη γη χαρίζει.
                           Ι.Θ. Κακριδής

Τ᾽ αστέρια γύρω από την όμορφη σελήνη, κρύβουν το λαμπρό τους πρόσωπο, όταν αυτή ολόγεμη φέγγει πάν᾽ απ᾽ τη γη… ασημένια.
                           Ι.Ν. Καζάζης

τ' αστέρια που λάμπουνε κοντά στ' όμορφο φεγγαράκι
αμέσως το σκεπάζουνε το φως τους και δεν λάμπουν,
όταν ολόγιομο αυτό στη γη σκορπάει ασήμι.
                           Σ. Κακίσης

Οσ' άστρα γύρω βρίσκονται
στην έκπαγλη σελήνη.
Το φωτεινό τους πρόσωπο
κρύβουν κάθε φορά
που εκείνη,
ολόγιομη,
καταλάμπει τη γη
ανεβαίνοντας
ασημοκαπνισμένη.
                            Οδ. Ελύτης

[''έκπαγλη..καταλάμπει..ασημοκαπνισμένη..'']


''πλήρης μὲν ἐφαίνετ᾽ ἀ σελάννα             ολόγιομο φαινότανε πως ήταν το φεγγάρι
αἰ δ᾽ ὠς περὶ βῶμον ἐστάθησαν.''            κι εκείνες τότε στο βωμό σταθήκανε τριγύρω


''ποικιλόθρον᾽ ἀθανάτἈφρόδιτα.              πάνω στο θρόνο το λαμπρό αθάνατη Αφροδίτη,         
παῖ Δίος δολόπλοκε, λίσσομαί σε...          κόρη Διός πλανεύτρα εσύ. σε παρακαλώ...
τίς σ᾽ ὦ Ψάπφ᾽ ἀδικήει;                            ποια, Σαπφώ, σε τυραννάει τώρα;
καὶ γὰρ αἰ φεύγει, ταχέως διώξει,             γιατί αν σου φεύγει, γρήγορα σε σένα θα γυρίσει.
αἰ δὲ δῶρα μὴ δέκετ᾽, ἀλλὰ δώσει,           περιφρονεί τα δώρα σου; θα σου χαρίσει εκείνη.
αἰ δὲ μὴ φίλει, ταχέως φιλήσει..''              κι αν δε σε θέλει, γρήγορα θα κάνω να σε θέλει.
                               Σαπφώ                                                                μετάφρ. Σ. Κακίσης


''Σελήνη ἦτον, μεσάνυκτα...Ἦσαν γυναῖκες· τρεῖς γυναῖκες γυμναί, ὁλόγυμνοι...Εἰς τὴν σκιὰν τοῦ ἐρειπίου, ὑπὸ τὸν πέπλον τῆς νυκτός, τὸν περιαργυρούμενον καὶ διατμιζόμενον ἀπὸ τὸ φέγγος τῆς σελήνης.Ἵσταντο ἐκεῖ, κ᾽ ἔκυπτεν ἡ μία κάτω εἰς τὸ ἔδαφος, σχεδὸν γονυκλινής, ἡ ἄλλη μισοσκυμμένη, ἡ τρίτη ὀρθία ἀκόμη...Τί ἐμελέτων, τί ἐπεκαλοῦντο ἆρα ἀπὸ τὴν ὠχρὰν Ἑκάτην, τὴν μητέρα των, τὴν πλέουσαν ὑψηλὰ εἰς τὸν αἰθέρα, αἱ τρεῖς αὗται ἄπεπλοι, ἀναμφίεστοι ἱέρειαι; Ποίας ἔλεγον ἐπῳδάς;Ἱκέτευον τὴν ὑπέρπλωον, τὴν ὑπέρῳον ἀργυρᾶν Σελήνην, μὲ τὰς μαύρας κηλῖδας ἐπάνω της, μὲ τὸν Κάιν τὸν ἀδελφοκτόνον, πλακωμένον τὴν κεφαλὴν ἀπὸ πελώριον βράχον· τὴν ἱκέτευον καὶ τὴν ἐξελιπάρουν, αὐτήν, ἥτις τόσον ὑψηλὰ βαίνει καὶ τόσον χαμηλὰ βλέπει, νὰ εὐδοκήσῃ, νὰ κατέλθῃ χαμηλότερα, νὰ συγκαταβῇ εἰς τὴν ἀδυναμίαν των, ν᾽ ἀκούσῃ τὰς ἐπῳδάς των, νὰ ἐκπληρώσῃ τὰς εὐχάς των.
Ἡ μία ἁπλῶς ἐπεθύμει νὰ λύσῃ τὴν μαγείαν ποὺ τῆς εἶχαν κάμει...Ἐγέννα διαρκῶς θήλεα...Ἡ ἄλλη ἤθελε νὰ βλάψῃ μίαν ἐχθράν της...
Ἡ τρίτη, ὤ! δὲν ἤθελε νὰ εἴπῃ τί ἐπεθύμει. Ἴσως εἶχε μνηστῆρα, ἢ ἐραστήν...πλὴν φεῦ! δὲν τὴν ἠγάπα πλέον· ἐκοίταζεν ἀλλοῦ...Κι αὐτὴ ἐπροσπάθει νὰ κατασκευάσῃ φίλτρα ὑπὸ τὸ φέγγος τὸ μελιχρόν, τῇ βοηθείᾳ τῆς εὐμενοῦς Ἑκάτης, διὰ νὰ τοῦ γυρίσῃ τὰ μυαλὰ πρὸς τὸ μέρος της. «Αἰ δὲ μὴ φιλεῖ, ταχέως φιλάσει». Ψάλλε, γλυκεῖα Σαπφώ, παρηγόρει τὰς ὁμοφύλους σου...
Ἵλεως, ἵλεως γενοῦ αὐταῖς, καλὴ Ἑκάτη! ἵλεως, τὴν νύκτα ταύτην, ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς Κρίσεως;''
                                                                    
                                                                    Αλ. Παπαδιαμάντης, "Οι μάγισσες''

 
ΤΑΙΝΙΑ: Η Σεληνοφεγγής νυξ στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη:
 από την Εκπ/κή Τηλεόραση,  δες   ΕΔΩ

(δραματοποίηση σκηνών από τα διηγήματα «Η Νοσταλγός», «Όνειρο στο κύμα» και «Η Φαρμακολύτρια»)

Ρομαντικό μοτίβο η σελήνη και ατμοσφαιρικό. Πώς να λείψει από τον Παπαδιαμάντη; Ειδικά από τα πιο μυστηριακά διηγήματά του, που στην ανθολογία του ο Στρατής Πασχάλης αποκαλεί ''σκοτεινά παραμύθια''(εδώ). Το σκηνικό είναι νυχτερινό, με μια σελήνη που δεν διαμορφώνει απλώς μια ατμόσφαιρα, αλλά και συμμετέχει στην πλοκή, ευεργετικά ή μη για τους ήρωες, όπως στο Όνειρο στο κύμα:
   ''Το φως της σελήνης αναφέρεται στη σελ.171 (σχολ. βιβλίου), αφενός για να προσδιορίσει το χρόνο και τις συνθήκες υπό 
τις οποίες η Μοσχούλα επέλεξε να κολυμπήσει, αφετέρου για να υποδηλωθεί η έκπληξη του βοσκού για την επιλογή αυτή, καθώς το φως της σελήνης αποτελεί χρόνο απαγορευτικό για την κοπέλα, σε αντιπαράθεση με το φως του ήλιου. Η συγκεκριμένη αναφορά δημιουργεί και την κατάλληλη ατμόσφαιρα, που θα πλαισιώσει τη βίωση του ονείρου, προσδίδοντας ρομαντισμό και ερωτισμό. 
    Στη συνέχεια, το φως της σελήνης χαρακτηρίζεται μελιχρόν και παρουσιάζεται να βάφει αργυρή την επιφάνεια του πελάγους και να κάνει τα κύματα να φωσφορίζουν. Εδώ η λειτουργία του σεληνόφωτος δημιουργεί το σκηνικό διάκοσμο, μέσα στον οποίο θα λάβει χώρα η εκτύλιξη του ονείρου και επιτείνει την έκσταση και τη μαγεία, την οποία πρόκειται να αισθανθεί ο νεαρός βοσκός, παρακολουθώντας τη γυμνή κοπέλα να κολυμπά. Το φως του φεγγαριού αναδεικνύει τηνομορφιά της, η οποία γίνεται υπερκόσμια, άρα λειτουργεί και προς την κατεύθυνση της θεοποίησης της κοπέλας από το βοσκό( αναλογία με τη φεγγαροντυμένη του Σολωμού).
    Το φως του φεγγαριού εμφανίζεται ξανά (σελ. 172), με διαφορετική αυτή τη φορά λειτουργία, καθώς επιτείνει τον κίνδυνο να αποκαλυφθεί η παρουσία του βοσκού, με αποτέλεσμα να τον προδώσει στη λουόμενη κοπέλα. Στο σημείο αυτό, η επίδραση του σεληνόφωτος μετατρέπεται από ευεργετική σε αρνητική και επιζήμια. Όταν εκείνος αναζητά ξανά δυνατότητα διαφυγής, υπολογίζει στη βοήθεια που θα του παρέχει το φως της σελήνης, εφόσον το φεγγάρι βρίσκεται στα ανατολικά και η θέση του τον διευκολύνει. Αποτελεί το στοιχείο της φύσης, το οποίο θα συνδράμει το βοσκό, γεγονός που αισθητοποιεί για άλλη μια φορά την αρμονική σχέση του με το φυσικό κόσμο (σελ. 174).'' [Β. Μπουγάδη]

      Άλλοτε αυτονομείται από του ρόλο της  κ δρα ως πρόσωπο που θεάται ο ήρωας/αφηγητής:
"Ἡ σελήνη δὲν εἶχεν ἀνατείλει ἀκόμη...Μετὰ δυσκολίας διέκρινα τὸ μονοπάτι...Εἶτα, ἀντικρύ μου, εἰς τὴν κλιτὺν τὴν κρημνώδη, ἤρχισα νὰ βλέπω μίαν ἀνταύγειαν. Αἱ πρῶται ἀκτῖνες τῆς σελήνης ἐπηργύρωνον τὰς κορυφὰς τῶν δένδρων. ..εἶδα τὴν σελήνην ἀπαλλαγεῖσαν τῆς λοφιᾶς τοῦ ἀντικρινοῦ, μεμακρυσμένου βουνοῦ, ὅπου ἐπί τινα λεπτὰ ἐφαίνετο ὡς νὰ εἶχε βάλει φωτιὰν εἰς ἓν δένδρον μεμονωμένον, ὄρθιον ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ ὑψηλοῦ λόφου.. τὸ δένδρον ἐφαίνετο ὡς νὰ καίεται· εἶτα ἡ Ἑκάτη, ἀφήσασα τὸ δένδρον μαῦρον καὶ σκοτεινὸν ἀπόκαυμα, ἀνῆλθε βραδεῖα, ἐν ἀγλαΐᾳ καὶ ἀποθεώσει φαεινῇ, ὕπερθεν τῆς λοφιᾶς τοῦ ὄρους.'' (Η Φαρμακολύτρια")

     Στις ''Μάγισσες'' η Σελήνη/Εκάτη συνιστά αναπόσπαστο στοιχείο της πλοκής, ως δέκτης της επίκλησης των μαγισσών αλλά και της αποστροφής του αφηγητή('' ἵλεως γενοῦ αὐταῖς, καλὴ Ἑκάτη!'').



                             Εικόνες/επικλήσεις σελήνης:
Ρομαντικές
Δ. Σολωμός: Ωδή στη σελήνη*   ( εδώ )
Γ. Βιζυηνός: Προς την Σελήνην (εδώ)

Μετα-ρομαντικές/μοντέρνες
Ζυλ Λαφόργκ: Η θρηνωδία στη σελήνη της επαρχίας (εδώ) και σε διαφορετική μετάφραση εδώ
Ζακ Πρεβέρ: Κοσμολογία (εδώ)
Νασος Βαγενάς:
                             Ωδή στη σελήνη
   Μικρή, μετακινούμενη οπή φωτός, μη φεύγεις, μη βιάζεσαι τόσο. Θα σου φέρω πετρέλαιο. Θα σου κόψω λουλούδια που μυρίζουν ακόμα. Θα σου χαρίσω γραμματόσημα. Θα τραγουδήσω με φωνή λυπητερή το υπέροχο τραγούδι των ποιητών, τον βελούδινο ύμνο της νύχτας, από την οποία άλλωστε αντλείς το βαρύτιμο νόημά σου.  


*Φεγγαροντυμένα ποιήματα του Σολωμού:

Πληκτρολογώντας στη βάση δεδομένων της ''Ανεμόσκαλας'' το λήμμα ''φεγγ_''
τα αποτελέσματα ήταν συνολικά 33: δες εδώ.





Για το Σεφέρη:

"λίγες οι νύχτες με φεγγάρι που μ' αρέσαν/αρέσουν"

     [παρά την ομολογία αυτή: 35 λήμματα στην ''Ανεμόσκαλα'': δες εδώ ]


Για τον Ελύτη:


Ο Αντιφωνητής λέει:

Το Εγχειρίδιο

Πέσαν στον ύπνο οι βλάστημοι και να: βρήκε το θάρρος
το φεγγάρι μας να ξεμυτίσει. Μίλησε πάλι το βουνό
ιερές ακατανόητες έλξεις
από φύλλο σε φύλλο
το ελαφάκι του νερού και η κάππαρη.
Με το πλάι σταματημένα και αποκοιμισμένα
τ’ άλογα πανύψηλα
και κάτου ως πέρα η μισή κοιλάδα στ’ άσπρα.
Θάρρος. Τώρα. Είναι η στιγμή
να βγεις Θεέ μου από την αφάνεια.
Σε λουτήρες μέσα με πλακάκια λεία ωραίες γυναίκες
γέρνοντας μες στους υδρατμούς
σημειώνουν την απόκλιση: ο πλανήτης φεύγει.
Θα φανεί το κέλυφος γεμάτο τρύπες
μαύρες και αστραπές και αργά
θα γυρίσει ο άνθρωπος από το μέσα μέρος
εωσότου ολότελα χαθεί.
Θάρρος. Τώρα.
Την ηδονή να σώσω καν Θεέ μου.
Δώσε μου το εγχειρίδιο.

          Είναι αγένεια
          να κάνεις του Χάρου χειροφιλήματα.   


και η Μαρία Νεφέλη:


Κάθε φεγγάρι ομολογεί

Κάθε φεγγάρι ομολογεί και μες στα δέντρα κρύβεται μην
και το καταλάβεις
έχεις αναστατώσει τόσο τους καιρούς που μήτε ο ίδιος ξέρεις
από πού το μήνυμα θα λάβεις.
Εσύ ‘σαι ο ένας απ’ αυτούς που του ‘δωσαν χαρτί μεγάλο
για να γράψει και δεν έστερξε την πέννα του να πιάσει
που του ‘ρθε η τύχη σαν λακκάκι μες στο μάγουλο και που
δεν είπε μπάρεμ να χαμογελάσει.
Εσύ ‘σαι αυτός που του ριξαν το  δίχτυ μέσα στο λουτρό να
τον σκοτώσουν μα κρατάει μες στο βασίλειο του ακόμη
που σπρώχνει την αγάπη απ’ το παράθυρο κι ύστερα κλαίγεται
και λέει ότι τον αδικούν οι νόμοι.
Κάθε φεγγάρι ομολογεί κι εσύ κάνεις πως τάχα δεν καταλαβαίνεις.
Ξέρεις ότι φορείς τον ήλιο – και ότι πριν εκείνο κατέβει εσύ ανεβαίνεις. 

                Δίνε δωρεάν το χρόνο
                αν θες να σου μείνει λίγη αξιοπρέπεια.





''τα πιο ωραία τραγούδια / είν' τα τραγούδια του φεγγαριού'' [ ΕΔΩ ]
                      Ν. Εγγονόπουλος      (απαγγελία: εδώ)

κι άλλα ποιήματα για το φεγγάρι: εδώ

άρθρο στο Βήμα: έχει πανσέληνο απόψε



αφιέρωμα στο φεγγάρι από το : 7ημέρες Καθημερινής

   Alabama song [κουρτ βάιλ-μπ. μπρεχτ]

Well, show me the way
To the next whisky bar
Oh, don't ask why...
Oh, moon of Alabama
We now must say goodbye... 




κι απ' τη Μελίνα:
για την ιστορία του τραγουδιού: εδώ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου