Πέμπτη 17 Απριλίου 2014

έκθεση γ' : σχολιασμός της γλώσσας ενός κειμένου

Η γλώσσα του κειμένου, σε συνδυασμό με το περιεχόμενο και τη δομή του, διαμορφώνει το ανάλογο ύφος και σχετίζεται με το σκοπό του συγγραφέα[πχ να πείσει, να πληροφορήσει, να προβληματίσει]

Για να σχολιάσουμε τη γλώσσα ενός κειμένου, μπορούμε να αναφερθούμε στα εξής:

Α]ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ:
απλό, καθημερινό, οικείο, ανεπίσημο / σύνθετο, φροντισμένο, επίσημο
ειδικό[επιστημονικοί όροι], αφηρημένο[χρήση αφηρημένων εννοιών πχ ελευθερία]
σοβαρό/ειρωνικό,αστείο, φορτισμένο/αποστασιοποιημένο, δόκιμο/αδόκιμο[αργκό, ιδιωματισμοί]
→όταν κυριαρχούν τα ρήματα: ο λόγος αφηγηματικός, παραστατικός, αναλυτικός, σαφής, ακριβής
→  »           »    ουσιαστικά και κυρίως επίθετα: λόγος περιγραφικός, ασαφής, φορτισμένος, υποκειμενικός

Ειδικότερα στα ρήματα μπορούμε να σχολιάσουμε:

1.οπωσδήποτε τα πρόσωπα: αμεσότητα-οικειότητα-υποκειμενικότητα α’ και β’,
αποστασιοποίηση- σοβαρότητα- αντικειμενικότητα γ’ προσώπου

2.τους χρόνους:
►πχ την επιλογή του συγγραφέα να χρησιμοποιήσει έναν εξακολουθητικό χρόνο:
 Η τέχνη θα μας ταξιδεύει πάντα και θα μας ενεργοποιεί.   →εξακολουθητικός μέλλοντας(όπως κι ο ενεστώτας):
δηλώνει διάρκεια, διαχρονικότητα (σε σχέση με το συνοπτικό /στιγμιαίο μέλλοντα: «θα ταξιδέψει»).
Η οριστική ενός εξακολουθητικού χρόνου συνιστά βεβαιωτική διατύπωση: στόχο έχει να διαβεβαιώσει για κάτι, όπως εδώ ο συγγραφέας εκφράζει με βεβαιότητα την πίστη του στη διαχρονική αξία της τέχνης.
 Θα μπορούσε να συνοδεύεται απ’ τη φράση «είναι βέβαιο/αδιαμφισβήτητο ότι η τέχνη…»
- Με εμάς στην ηγεσία της χώρας, όλοι θα κοιμάστε ήσυχοι.→προπαγανδιστική χρήση[γλώσσα εξουσίας]
Παρόμοια η  δεοντολογική διατύπωση: πρέπει να κοιμάστε ήσυχοι!
→Αλλά και χρήση στιγμιαίου μέλλοντα για να εκφραστεί αποφασιστικότητα : Θα κοιμηθείτε ήσυχοι!
ή χρήση αορίστου με σημασία μέλλοντα: αν μας ψηφίσετε, σωθήκατε! (=θα σωθείτε)
►διαχρονικότητα προσδίδουν και ο γνωμικός ενεστώτας κι ο γνωμικός αόριστος :
-όποιος βιάζεται, σκοντάφτει          -ο τρελός είδε το μεθυσμένο και τον φοβήθηκε [σε παροιμίες,γνωμικά]
►συχνά ο ενεστώτας αναφέρεται σε ενέργειες του παρελθόντος με στόχο την παραστατικότητα,
δηλ. για να τις «ζωντανέψει» σαν να ανήκουν στο παρόν:
-Η γενιά μου έζησε πολέμους, πείνα και διωγμούς κι εκεί που ελπίζαμε σε ένα καλύτερο αύριο, ξαφνικά εμφανίζεται η απειλή ενός νέου πολέμου.  → ιστορικός ή δραματικός ενεστώτας

3.τις εγκλίσεις: εδώ μπορούμε να αναφερθούμε
στην κυριαρχία εγκλίσεων κρίσεως(οριστική) ή επιθυμίας (υποτακτική,προστακτική) και πιο συγκεκριμένα

►στη βεβαιότητα που συνήθως εκφράζει η οριστική: η τέχνη μας ταξιδεύει/ταξίδευε/ταξίδεψε/θα ταξιδεύει

►σε σχέση με κάτι που είναι επιθυμητό ή ενδεχόμενο, που εκφράζει η υποτακτική:
-Ας μας ταξιδέψει η τέχνη κι όλα θα βελτιωθούν. [κάτι επιθυμητό: προτρεπτική υποτακτική ]
-Αν μας ταξιδέψει η τέχνη, όλα θα βελτιωθούν[κάτι ενδεχόμενο]

►και σε σχέση με την επιθυμία ως απαίτηση ή προσταγή που εκφράζει η προστακτική:
-ταξιδέψτε μόνο με την τέχνη! (προσταγή: έντονος ο τρόπος που ζητάς κάτι ,σχεδόν εκβιαστικός)
-μην ταξιδεύετε αλλιώς! (απαγόρευση)
Αλλά και : ταξιδέψτε με την τέχνη, σας παρακαλώ(παράκληση: επιτακτικός ο τρόπος αλλά όχι εκβιαστικός)

Άλλες χρήσεις της οριστικής:
-δυνητική οριστική(δηλώνει κάτι δυνατό): θα μας ταξίδευε η τέχνη,αν θέλαμε (θα μπορούσε να μας ταξιδεύει)
-πιθανολογική(κάτι πιθανό): όταν οι νέοι είναι εσωστρεφείς, λέμε: θα έχουν τα δικά τους(ίσως έχουν..)
-ευχετική: ας μας ταξίδευε η τέχνη…(μακάρι να μας ταξίδευε)
-παράκληση: κι εσείς οι νέοι δεν εκφράζετε όσα σας προβληματίζουν..  -κι εσύ όμως δε φροντίζεις τη διατροφή σου..
Άλλες χρήσεις της υποτακτικής:
-δυνητική: αλλάζοντας οι πολίτες νοοτροπία τότε να δεις πώς θα αλλάξουν όλα (τότε μπορείς να δεις)
-απορηματική: να ζει κανείς ή να μη ζει; 

4.τη διάθεση του ρήματος[ενεργητική-παθητική] που διαμορφώνει αντίστοιχη σύνταξη:
Η ενεργητική σύνταξη δίνει έμφαση στο υποκείμενο που ενεργεί, ενώ η παθητική στο αποτέλεσμα της ενέργειας. Ακόμη με την ενεργητική το ύφος γίνεται πιο οικείο ενώ με την παθητική πιο σοβαρό.

Β]ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ/ΜΕΣΑ : εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις, επαναλήψεις, υπερβολές
λειτουργία γλώσσας: μεταφορική ή ποιητική [ή συνδηλωτική ή συνυποδηλωτική]
                                     ≠ κυριολεκτική ή αναφορική [ή δηλωτική]

Γ] ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

Δ]ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΝΔΕΣΗΣ/ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ:
1. Παρατακτική σύνδεση: πιο απλή→ ο λόγος οικείος, παραστατικός και εύκολα αντιληπτός
[συνδέονται δύο όμοιες προτάσεις: κύρια+κύρια, δευτερεύουσα+δευτερεύουσα]
α)συμπλεκτική(με το συμπλεκτικό σύνδεσμο «και»): Το σχολείο μορφώνει και κοινωνικοποιεί [κύρια+κύρια]
Το σχολείο μορφώνει και κοινωνικοποιεί γιατί είναι φορέας γνώσης και (γιατί) συνιστά φορέα κοινωνικοποίησης.
[παρατακτική σύνδεση 2 όμοιων δευτερευουσών προτάσεων: αιτιολογικών]
β)αντιθετική: απλή και επιδοτική[η επιδοτική δίνει έμφαση στο β’ σκέλος της αντίθεσης]
Το σχολείο μορφώνει αλλά δεν κοινωνικοποιεί (απλή αντιθετική σύνδεση)
Το σχολείο όχι μόνο μορφώνει αλλά και κοινωνικοποιεί (επιδοτική αντιθετική)
Το σχολείο όχι μόνο δεν μορφώνει αλλά και δεν κοινωνικοποιεί (επιδοτική αντιθετική)
γ)διαχωριστική/διαζευκτική: Το σχολείο μορφώνει ή κοινωνικοποιεί-Το σχολείο είτε μορφώνει είτε κοινωνικοποιεί
δ)συμπερασματική: Η κατάσταση είναι κρίσιμη. Τι περιμένουμε λοιπόν;
Το σχολείο δεν κοινωνικοποιεί. Επομένως δεν εκπληρώνει το ρόλο του.

2.Υποτακτική σύνδεση: σύνθετος λόγος, αναλυτικός, σοβαρός
α)απλή (κύρια+δευτερεύουσα) β)διαδοχική(ανόμοιες δευτερεύουσες μεταξύ τους)
Το σχολείο πρέπει να κοινωνικοποιεί ώστε να εκπληρώνει το ρόλο του [κύρια+δευτερεύουσα συμπερασματική]
Το σχολείο πρέπει να κοινωνικοποιεί ώστε να εκπληρώνει το ρόλο του, ο οποίος είναι η προετοιμασία του αυριανού μέλους της κοινωνίας[διαδοχική υπόταξη: κύρια+δευτερ. συμπερ.+δευτερ. αναφορική]

3.Ασύνδετο σχήμα: να ζεις, ν’ αγαπάς, να μαθαίνεις,
 ή πολυσύνδετο: και να ζεις και ν’ αγαπάς και να μαθαίνεις (ή: ούτε να ζεις, ούτε ν’αγαπάς, ούτε να μαθαίνεις)

Ε]ΒΡΑΧΥΠΕΡΙΟΔΟΣ-ΜΑΚΡΟΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΟΓΟΣ
Βραχυπερίοδος:  λόγος με περιόδους σύντομες, και κυρίαρχη την παρατακτική σύνταξη/σύνδεση  
(κυρίως με κύριες προτάσεις) → λόγος απλός, οικείος, παραστατικός
Μακροπερίοδος:  λόγος με εκτενείς περιόδους, με υποτακτική σύνταξη προτάσεων
(πληθώρα δευτερευουσών προτάσεων) → λόγος σύνθετος, αναλυτικός, πιο σοβαρός, λογικός
Βραχυπερίοδος λόγος -παρατακτική σύνταξη
[Η πρώτη σύντομη περίοδος αποτελείται από δύο κύριες προτάσεις που συνδέονται παρατακτικά με το και , ενώ και οι υπόλοιπες περίοδοι είναι επίσης σύντομες: κάθε περίοδος=1 κύρια πρόταση]
Οι δημοσιογράφοι συχνά αποπροσανατολίζουν το κοινό και αυτό εξηγείται από τον ιδιαίτερο τρόπο χειρισμού του λόγου.
Πρόκειται όμως για έναν λόγο καθαρά προπαγανδιστικό. Αποτέλεσμά του λοιπόν είναι η επιβολή της άποψής τους.
Μακροπερίοδος-υποτακτική σύνταξη:
[1 περίοδος=4 προτάσεις, 1 κύρια και 3 δευτερεύουσες: αιτιολογική, αναφορική, συμπερασματική ]
Οι δημοσιογράφοι συχνά αποπροσανατολίζουν το κοινό, γιατί χειρίζονται με ιδιαίτερο τρόπο το λόγο, που όμως είναι καθαρά προπαγανδιστικός, ώστε να επιβάλλεται η άποψή τους.

→Μετατρέψτε τον μακροπερίοδο λόγο σε βραχυπερίοδο[= την υποτακτική σύνταξη σε παρατακτική]
Αν και επί αιώνες η θανατική ποινή εφαρμοζόταν αδιάλειπτα και συστηματικά, αυτό δεν έκανε τους ανθρώπους ηθικότερους, ώστε έπρεπε να βρεθούν νέοι τρόποι για την καταστολή του εγκλήματος.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου