ψυχή βαθιά: η αξιοποίηση του σινεμά στο μάθημα της ιστορίας

εμφύλιος πόλεμος: πώς διδάσκεται; και μάλιστα αμερόληπτα;



προτεινόμενη μέθοδος:
παράλληλα με στοιχεία σχολικών βιβλίων, προβολή βίντεο:
α)ντοκιμαντέρ [''εμείς οι έλληνες'',σκάι],
β)επιλεγμένων σκηνών από την ταινία του Βούλγαρη

στόχοι: 1ος, η αναζήτηση από τους ίδιους τους μαθητές αιτιών και συνεπειών
            2ος, η κριτική στάση στο υλικό των βίντεο και η αποτίμησή τους
[είναι αντικειμενικά ή παίρνουν θέση;
η ταινία μάλιστα που μεταχειρίζεται κυρίως επίκληση στο συναίσθημα
υποβάλλει μηνύματα υπέρ της μιας ή της άλλης παράταξης;
αλλά και το ντοκιμαντέρ δεν μπορεί να λειτουργήσει με παρόμοιο τρόπο;
πχ επιλέγοντας να μιλήσει για συγκεκριμένα πρόσωπα ή γεγονότα..
και με ορισμένο τρόπο..αποσιωπώντας,υπερτονίζοντας,''στρογγυλεύοντας''..]

      ντοκιμαντέρ:


      τρέηλερ ταινίας


                                            ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Μετά τη συζήτηση, προτείνεται η μελέτη του παρακάτω άρθρου που περιέχει κριτικές για την ταινία με στόχο να αντιληφθούν οι μαθητές την απήχηση που είχε η ταινία και τις αντικρουόμενες απόψεις που προκάλεσε, σε σχέση και με την ιδεολογία/οπτική γωνία όσων την έκριναν.

   Τέλος,κι οι ίδιοι οι μαθητές,μπορούν να συντάξουν μια δική τους κριτική..

 Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 23 Οκτωβρίου 2009

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ «ΨΥΧΗ ΒΑΘΙΑ» ΣΕ ΚΟΜΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Το ανθρώπινο βλέμμα πάνω στον Εμφύλιο ενοχλεί ακόμα;

Της ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΠΑΡΚΑ

Οι Βρετανοί κατασπάραξαν τον Κεν Λόουτς όταν «βγήκε» η ταινία του «Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι». Οι «Times» ισχυρίστηκαν ότι είναι χειρότερος από τη Λένι Ρίφενσταλ, την αγαπημένη σκηνοθέτιδα του Χίτλερ. Ο «Independent» έγραψε ότι «μοιάζει με καμπάνια στρατολόγησης νέων μελών στον IRA».

Γιώργος Αγγέλκος (το ανταρτόπουλο) και Χρήστος Καρτέρης (ο στρατιώτης): τα δύο αδέλφια της ταινίας που βρίσκονται σε αντίπαλα στρατόπεδα

Ιστορικοί (κυρίως), όπως ο Στέφεν Χόου, τον κατηγόρησαν ότι στέλνει ένα μήνυμα στην Ιρλανδία: «Συνεχίστε να πολεμάτε μέχρι να κερδίσετε την ανεξαρτησία σας από τη Βρετανία. Απελευθερώστε το έθνος σας με το ίδιο σας το αίμα...». Η ταινία απέσπασε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες και ο θρίαμβός της εξαγρίωσε ακόμη περισσότερο τους πολέμιούς της, που έστρεψαν τα βέλη τους προς τη Γαλλία.

Τα θυμηθήκαμε όλα αυτά διαβάζοντας χθες τις κριτικές της νέας ταινίας του Παντελή Βούλγαρη, «Ψυχή βαθιά». Αρκετοί κριτικοί ανέφεραν την ταινία του Βρετανού σκηνοθέτη ως πρότυπο για το πώς μεταφέρονται στο σινεμά εμφυλιοπολεμικές συρράξεις. Το μόνο κοινό που μοιράζονται οι δύο σκηνοθέτες -εκτός από το επάγγελμα- είναι ότι και οι δύο είναι έντονα πολιτικοποιημένοι και το έργο τους είναι σχεδόν αδύνατο να κριθεί με καλλιτεχνικά κριτήρια, απαλλαγμένο από ιδεολογίες.

Κι αν ο Κεν Λόουτς επέλεξε συνειδητά τους «κακούς» στην υπόθεσή του, δηλαδή τους Βρετανούς, ο Παντελής Βούλγαρης κρίνεται σήμερα αρνητικά επειδή ακριβώς δεν επέλεξε κανένα στρατόπεδο. Επιχείρησε να φωτίσει την ιστορία και από τις δύο πλευρές.

«Εξήντα χρόνια μετά προσπάθησα να είμαι δίκαιος», τόνιζε σε συνέντευξή του στην «Κ.Ε.» (11/10). Ομως η Αριστερά περίμενε προφανώς άλλα από αυτόν. Περίμενε ότι ο αριστερός σκηνοθέτης θα καταλόγιζε τις ευθύνες εκεί που «πρέπει».

* «Ριζοσπάστης»: Πού είναι η ταξική εκμετάλλευση;

Την επομένη της επίσημης προβολής της ο «Ριζοσπάστης», σε ανυπόγραφο κείμενό του, ισχυρίστηκε ότι «παραποιεί την Ιστορία». «Η ταινία "Ψυχή βαθιά" με την έντονη συναισθηματική φόρτιση που τη διαπερνά, επιχειρεί να καταδικάσει τη βία γενικά, να εμφανίσει ως συνυπεύθυνους τον αγωνιζόμενο λαό, που δεν δέχτηκε να υποταχθεί στη νέα σκλαβιά, και τους εκμεταλλευτές του, που δεν ήθελαν ο λαός να χαράξει τη δική του πορεία και τον ματοκύλισαν μαζί με τους ιμπεριαλιστές. Μόνο που αυτά τα πράγματα δεν συμφιλιώνονται και δεν θα συμφιλιωθούν ποτέ όσο υπάρχει ταξική εκμετάλλευση».

Είχε προηγηθεί στην ίδια εφημερίδα εκτενέστατο άρθρο (8/10) της Τζίας Γιοβάνη (πτυχιούχου του τμήματος Ιστορίας-Θεωρίας και Αισθητικής Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης) με τίτλο «"Ψυχή βαθιά" και η ...αλήθεια πέρα». Επιχειρηματολογώντας για το «πολιτικό-ιδεολογικό κενό αέρος» του Βούλγαρη γράφει: «Πανέξυπνα συνθέτει προσωπογραφίες μεμονωμένων "λησμονημένων θυμάτων" του ΔΣΕ και όχι συλλογικά πορτρέτα είτε μιας ομάδας ή του συνόλου των ομάδων των ανταρτών. Στο στόμα των όχι τόσο νεαρών ηλικιακά στελεχών του ΔΣΕ βάζει ξεκάρφωτες αποφθεγματικές φράσεις "Πού είναι οι Σοβιετικοί σύντροφοι; Το Κρεμλίνο θα έχει πολλούς διαδρόμους...", λόγια που παραπέμπουν ξεκάθαρα στις αντιδραστικές θεωρίες για το "μοίρασμα του κόσμου" (...) Λαμβάνοντας δε, υπόψη και τους φορείς που χρηματοδότησαν την παραγωγή της ταινίας απ' τη μία, μεταξύ αυτών αρκετά υπουργεία, καθώς και τη συνταγή και τις δόσεις υλικών για άσφαιρα καλλιτεχνικά προϊόντα, θα τολμούσε κανείς να υποθέσει ότι δεν απέχει πολύ η ώρα που το συγκεκριμένο φιλμ θα συνιστά ...υλικό εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τη σύγχρονη ιστορία της χώρας»...

* «Αυγή»: Πού είναι οι κακοί;

Κι αν ο «Ριζοσπάστης» θεωρεί τη συμφιλίωση «άκρως επικίνδυνη θέση της νέας τάξης πραγμάτων», η «Αυγή» πώς υποδέχεται την ταινία;

«Εμφύλιος στο ολισθηρό έδαφος της μυθοπλασίας» είναι ο τίτλος της κριτικής του Κ. Τερζή. «Ο σκηνοθέτης θέτει εξ αρχής τα δύο στρατόπεδα σε κατάσταση "ισοτιμίας". Οχι απόλυτης. Αλλωστε, ενδεικτικά ο τίτλος είναι παρμένος από το σύνθημα των ανταρτών... Ομως σαφώς, η οπτική του δεν είναι με κάποια από τις δύο πλευρές αλλά ταυτίζεται με εκείνη της μάνας Ζαχαρούλας ή του τραγικού παππού που έχασε τον εγγονό του (Θανάσης Βέγγος), δύο χαρακτήρες που καλούνται να συνενώσουν τα διεστώτα (...) Ο Βούλγαρης γύρισε μια ταινία για έναν εμφύλιο, τον πιο άθλιο, τον πιο ανελέητο απ'όλους τους πολέμους χωρίς "κακούς"! Εκτός αν "κακοί" είναι μόνο οι ξένοι, και η αθωότητα των βασικών ηρώων σφραγίζει τελικά ολόκληρο το έθνος των Ελλήνων, που ακόμη και 60 χρόνια μετά πορεύεται χωρίς συναίσθηση της ιστορικής ευθύνης...».

Ο μη κομματικός Τύπος

«Ιστορική άγνοια βαθιά» καταλογίζουν και τα «Νέα» (Δ. Δανίκας). «Η αληθινή ιστορία είναι επεξεργασμένη με υποκειμενική, επιπόλαιη ερμηνεία και αισθητική μυωπία. (...) Οπου ο φακός περιορίζεται στο δράμα το προσωπικό, απογειώνεται το υλικό. Οπου το μαζικό και το ιστορικό, γκρεμίζεται η ταινία ολοσχερώς».

Στο «Βήμα» ο Γιάννης Ζουμπουλάκης δέχεται ότι ο Π. Βούλγαρης «δυσκολεύεται να μπήξει το μαχαίρι στο κόκαλο». «Περιμένεις να εντοπίσεις την άποψή του για τον Εμφύλιο. Και εκείνος πεισματικά δεν σου το επιτρέπει. Σε γενικές γραμμές φταίνε οι "ξένοι" (...) Και οι Ελληνες; Τίποτε; (...) Δεν περίμενα να δω μια ταινία όπου ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος θυμίζει επικίνδυνη κατασκήνωση». *

Ο άνθρωπος στο επίκεντρο: δύο κριτικές που διαφοροποιούνται

Μόνο δύο κριτικές αποδέχονται τον «ανθρωποκεντρικό» Βούλγαρη και την πρόθεσή του να αφήσει πίσω όποιες απόψεις διαμορφώθηκαν ή επιβλήθηκαν ένθεν κακείθεν.

«Ο Π. Βούλγαρης», γράφει η «Καθημερινή» (Μαρία Κατσουνάκη), «αγγίζει τα τραύματα με προσοχή για να μη ματώσουν. Δεν αναψηλαφεί πληγές, τις θεωρεί δεδομένες. Οπου η αμηχανία τον κυκλώνει, καταφεύγει στην ποίηση της εικόνας, σε κινηματογραφικά στερεότυπα. Τα αντίπαλα χέρια που αγγίζουν το ένα το άλλο και το αναπάντητο ερώτημα "άραγε εμείς νικήσαμε" χορογραφεί το βάσανο, το νανουρίζει, αντί να το απογυμνώνει. Αυτό αναζητάμε 60 χρόνια μετά; Μπορεί και ναι».

«Ούτε αριστερά, ούτε δεξιά, ούτε καν στο κέντρο», γράφει η «Απογευματινή» (Νέστορας Πουλάκος). «Δεν αποστασιοποιείται με την κάμερά του ο Παντελής Βούλγαρης από την Ιστορία, αλλά τη γεμίζει με ανθρώπινο πόνο. Ο άνθρωπος είναι στο επίκεντρο, όχι οι παρατάξεις. Τόσο ο Εθνικός όσο και ο Δημοκρατικός Στρατός είναι φορείς ταλαιπωριών, κακουχιών, θανάτων. Πολλών θανάτων. (...) Οι παρατάξεις πυροβολούνται και ο άνθρωπος αποτελεί το θύμα τους»...

ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ ΜΑΤΙΑ:

από το ''ταξίδι στα Κύθηρα'' του Θ. Αγγελόπουλου