Πέμπτη 17 Απριλίου 2014

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΝ ΕΛΥΤΗ: περιδιάβαση και ''ανάγνωση'' βίου και έργου

              Φύλλο εργασίας


ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ [1911-1996]

       Ψευδώνυμο του Οδ. Αλεπουδέλη:
Οι γονείς του, με καταγωγή από τη Μυτιλήνη, είχαν εγκατασταθεί στο Ηράκλειο Κρήτης, όταν γεννήθηκε το
έκτο παιδί τους, ο Οδυσσέας. Στη συνέχεια μετακόμισαν στην Αθήνα, όπου και μετέφεραν την οικογενειακή επιχείρηση σαπωνοποιίας και πυρηνελαιουργίας με προϊόντα πασίγνωστα στη χώρα. Ο θάνατος της μοναχοκόρης τους Μυρσίνης θα τους βυθίσει για χρόνια σε πένθος. Στο σχολείο o ποιητής τερματίζει πρώτος στα 100μέτρα και τα καλοκαίρια παραθερίζει με τους δικούς του στις Σπέτσες, σε σπίτια γεμάτα από μνήμες του αγώνα του 1821. Εκεί  γνωρίζει και την νησιωτική ζωή, που θα μεταφέρει στην ποίησή του. Τα πρώτα του ποιήματα- καβαφικής τεχνοτροπίας-θα τα καταστρέψει αργότερα όταν θα έχει αρχίσει να διαμορφώνει έναν προσωπικό τρόπο έκφρασης, επηρεασμένος πια από το υπερρεαλιστικό κίνημα. Εγκαταλείπει τις σπουδές νομικής για να αφοσιωθεί στην ποίηση. Το 1941 αποχωρεί από το αλβανικό μέτωπο με βαρύ κρούσμα τύφου. Το 1948( ενώ ο εμφύλιος μαίνεται) φεύγει για το εξωτερικό, όπου παραμένει αναγκαστικά ως το 1951, όταν τελικά η ελληνική πολιτεία του ανανεώνει το διαβατήριο. Ξαναφεύγει το 1969(η επτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών έχει συμπληρώσει το δεύτερο έτος της). Ως το 1971, οπότε και επιστρέφει στη χώρα, συμμετέχει στη σιωπηρή συμφωνία ότι κανείς λογοτέχνης δεν θα εξέδιδε τίποτα στη χώρα όσο διαρκούσε η προληπτική λογοκρισία της χούντας. Ένα χρόνο μετά  κρύβεται για να αποφύγει πιέσεις και εκβιασμούς προκειμένου να δεχτεί το θεσπισμένο απ’τη χούντα ‘’Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας’’, που συνοδευόταν και από υπέρογκο χρηματικό έπαθλο. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας ήρθε το 1979(είχε προηγηθεί ο Γ. Σεφέρης το 1963).
[Γιατί άραγε επέλεξε ψευδώνυμο και μάλιστα το συγκεκριμένο ‘’Ελ-ύτης’’;
 "ο θάνατος της μοναχοκόρης τους...’’, ’’πρώτος στα 100μέτρα’’ :
 σε τί μας χρειάζονται τέτοιες    λεπτομέρειες απ’τη ζωή ενός λογοτέχνη;]

    Τίτλοι ποιητικών συλλογών :    [για μια αναλυτική παρουσίαση των τίτλων δες μελέτη: ΕΔΩ]

‘’Προσανατολισμοί’’ [η αντίστοιχη πρώτη συλλογή του Γ. Σεφέρη :’’Στροφή’’.Τι κοινό έχουν; ]
‘’Ήλιος ο πρώτος’’ 
[εκδίδεται το χειμώνα του 1943,επί γερμανικής κατοχής. Ο τίτλος   μοιάζει ανέμελος και αδιάφορος για τη γύρω κατάσταση. Είναι; Το ακόλουθο δίστιχο ίσως δίνει μια εξήγηση :
     " Ένα και δύο: τη μοίρα μας δεν θα την πει κανένας
        Ένα και δύο: τη μοίρα του ήλιου θα την πούμ’ εμείς " ]
‘’Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας’’
 [ποια είναι η πρώτη εντύπωση που σας δημιουργεί ο τίτλος; Ποιες διαφορετικές διαθέσεις συνυπάρχουν; Ως ‘’χαμένος ανθυπολοχαγός’’ εννοείται κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο; Θα μπορούσε π.χ. να λέει ‘’για τον άγνωστο στρατιώτη’’; Αν ναι, τότε γιατί επιλέγει το βαθμό του ανθυπολοχαγού;]
‘’Η καλωσύνη στις λυκοποριές’’ [λυκοποριές=;]
‘’Άξιον Εστί’’ 
 [=όνομα τροπαρίου, που υμνεί την Παναγία, καθώς και εικόνα της Παναγίας, που βρέθηκε στο Άγιο Όρος.    Ποιο σημαντικό χαρακτηριστικό της ποίησης του Ελύτη διαφαίνεται από τον τίτλο αυτό;]
‘’Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό’’[6+1 μας κάνει; ‘’νιώθω τύψεις για τον ουρανό’’σημαίνει ότι...; ]
‘’Ο ήλιος ο ηλιάτορας’’
‘’Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά’’[14:πολλαπλάσιο του...;]
‘’Το Μονόγραμμα’’ [μπορείτε να υποθέσετε από πόσα ποιήματα αποτελείται; Ξέρετε τι  σημαίνει μονόγραμμα;    Ακούστε έναν στίχο του:
     ’’ Πάντα εσύ το νόμισμα κι εγώ η λατρεία που το εξαργυρώνει ‘’.       ]
‘’Τα Ρω του έρωτα’’ [ο τίτλος είναι παιγνιώδης. Δηλαδή;]
‘’Τα Ετεροθαλή’’  [ετεροθαλή..;]
‘’Μαρία Νεφέλη’’ 
‘’Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας’’
‘’Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου’’ 
 [αντίστοιχα Γ. Σεφέρης: ‘’Ημερολόγια καταστρώματος’’ και Γ. Ρίτσος: ‘’Ημερολόγια εξορίας’’]
‘’Ο Μικρός Ναυτίλος’’
‘’Τα ελεγεία της Οξώπετρας’’ 
[Ένας άλλος ποιητής, που έζησε ως τα 32 του χρόνια, είχε γράψει ‘’Ελεγεία και Σάτιρες’’. Τον γνωρίζετε; Η Οξώπετρα (μπορεί να)είναι πραγματικό τοπωνύμιο. Ποια άλλη σημασία μπορεί να έχει; Παραπέμπει ηχητικά σε άλλες λέξεις; Συντακτικά είναι γενική...; ]
‘’Δυτικά της Λύπης’’ [...Οδυσσέας Ελύτης. Τι σχηματίζουν ο τίτλος με το ονοματεπώνυμο του ποιητή; Είναι απλό σχήμα λόγου; Διακρίνετε αναλογίες στους τίτλους των δύο τελευταίων συλλογών;]

●Από τους παραπάνω τίτλους ποιές λέξεις λειτουργούν ως ‘’σήματα’’ μιας ορισμένης
διάθεσης; Μπορούν να μας βοηθήσουν να υποψιαστούμε την εξέλιξη του ποιητικού έργου του Ελύτη;

 Δοκίμια :
‘’Ανοιχτά χαρτιά’’, ‘’Εν Λευκώ’’ [αντίστοιχα ο Σεφέρης:’’Δοκιμές’’ κι ο Ρίτσος:’’Μελετήματα’’],
’’Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο’’, ‘’Η μαγεία του Παπαδιαμάντη’’.
           ●Ανήκουν στο είδος του δημιουργικού/στοχαστικού δοκιμίου. Πώς αντιλαμβάνεστε τον όρο  ‘’δημιουργικό’’;Τί (συν-)δηλώνουν οι φράσεις ‘’ανοιχτά χαρτιά’’, ‘’εν λευκώ’’;

      Μεταφράσεις :
‘’Δεύτερη Γραφή’’[Ρεμπώ, Ελυάρ, Λόρκα, Μαγιακόφσκι κ.ά.]
‘’Αποκάλυψη’’Ιωάννη [όπως και ο Σεφέρης], ‘’Σαπφώ’’, θεατρικά [Μπρεχτ, Ζενέ, Ζιρωντού].
           ●Γιατί μας ενδιαφέρουν οι μεταφράσεις ενός ποιητή; Ποια η διαφορά του τίτλου ‘’Δεύτερη Γραφή’’ από ‘’Αντιγραφές’’(οι αντίστοιχες μεταφράσεις του Γ.Σεφέρη);

        Συνεικόνες [κολάζ] :
προσμείξεις από πίνακες ζωγραφικής και φωτογραφίες όπου κυριαρχούν τοπία, κατά
κύριο λόγο θαλασσινά, αγάλματα και μέλη αρχαίων ναών, εκκλησίες, χριστιανικές μορφές(άγιοι, άγγελοι, η Παναγία) και βέβαια ονειρικές γυναίκες και κορίτσια. Η θεματική της ποίησής του, δηλαδή,  με τρόπο εικαστικό. 
 [αντίστοιχα ο Σεφέρης σχεδίαζε καλλιγραφικά ποιήματα κι ο Ρίτσος ζωγράφιζε πάνω σε πέτρες ή κόκαλα]
  
         Τί έχει πει ο ίδιος για την ποίηση (του) :
‘’Ποίηση για μένα είναι πόλεμος προς το χρόνο και τη φθορά...Και άσχετα εντελώς αν βγαίνω   νικητής ή όχι σε μια τέτοιου είδους μάχη, ομολογώ, βρίσκω την ύψιστη ικανοποίηση. Σε μιαν εποχή θριάμβου των ποσοτικών εκτιμήσεων, βλέπω την ποίηση σαν τη μόνη ενδεδειγμένη να διαφυλάξει το ιερό και απαραβίαστο της ανθρώπινης προσωπικότητας’’.

‘’Το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο, αλήθεια, είναι να  γίνει κανείς εκείνο που πραγματικά είναι. Θα ‘λεγα μάλιστα, ο λιγότερο τρωτός ορισμός της ποίησης είναι ότι αποτελεί το δρόμο μιας αυτοσυνάντησης όπως αυτή’’.

      ΛΑΚΩΝΙΚΟΝ
Ο καημός του θανάτου τόσο με πυρπόλησε, που η λάμψη μου επέστρεψε
     στον ήλιο.
Κείνος με πέμπει τώρα μέσα στην τέλεια σύνταξη της πέτρας και του αιθέ-
     ρος.
Λοιπόν, αυτός που γύρευα, είμαι.
Ω λινό καλοκαίρι, συνετό φθινόπωρο,
Χειμώνα ελάχιστε
Η ζωή καταβάλλει τον οβολό του φύλλου της ελιάς
Και στη νύχτα μέσα των αφρόνων μ’ ένα μικρό τριζόνι κατακυρώνει πάλι το                                          
      νόμιμο του Ανέλπιστου      

                                          [από τη συλλογή ‘’ Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό’’ ]

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου