θεωρία αφήγησης, απλά και ευσύνοπτα

Χρήσιμες για την ενότητα ''τα φύλα''
οι σημειώσεις της Μ. Παπαλεοντίου για το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου: ΕΔΩ

      Ερωτήματα που μπορούμε να απευθύνουμε στους μαθητές

              σε σχέση με τον  αφηγητή

→ Ποιος μας λέει την ιστορία, ποιος μιλάει και σε ποιο πρόσωπο; Πώς λειτουργεί η αφήγηση στο κάθε πρόσωπο; (πρώτο πρόσωπο - εξομολογητικός χαρακτήρας/ δεύτερο πρόσωπο - δραματικότητα /τρίτο πρόσωπο - αντικειμενικότητα).

→ Συμμετέχει ως πρόσωπο ο αφηγητής στην ιστορία ή όχι; Εάν συμμετέχει, ποια είναι η ιδιότητά του; (κεντρικός ήρωας /δευτερεύον πρόσωπο /αυτόπτης μάρτυρας).

→ Ποιος «βλέπει» κυριολεκτικά ή μεταφορικά τα δρώμενα και από ποια αφηγηματική σκοπιά (οπτική γωνία /εστίαση); Ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας ή πολλά πρόσωπα; Η εστίαση είναι μηδενική (απόλυτη παντογνωσία), εσωτερική (σχετική γνώση) ή εξωτερική (σχετική άγνοια);

            σε σχέση με αφηγηματικούς τρόπους /τεχνικές

→ Πώς παρουσιάζεται το υλικό της αφήγησης, το αφηγηματικό περιεχόμενο; (μέσω διήγησης /μίμησης /μικτού τρόπου)

→ Ποιες αφηγηματικές τεχνικές χρησιμοποιεί ο συγγραφέας; (διήγηση /περιγραφή /σχόλιο αφηγητή /μονόλογο - εσωτερικό μονόλογο /διάλογο - θεατρικό διάλογο /ελεύθερο πλάγιο λόγο /εγκιβωτισμένη αφήγηση). Τι εξυπηρετούν και πώς λειτουργούν οι συγκεκριμένες τεχνικές;

→ Μέσω ποιων τεχνικών ηθογραφούνται - ψυχογραφούνται τα πρόσωπα; (μέσα από την περιγραφή τους /τη διήγηση πράξεών τους /τον μονόλογό τους /τον διάλογό τους με άλλα πρόσωπα)

           σε σχέση με το χρόνο στην αφήγηση

→ Διάκριση χρόνου ιστορίας - χρόνου αφήγησης

→ Πώς αρχίζει η αφήγηση; (από την αρχή /τη μέση /το τέλος της ιστορίας;)

→ Χρονική σειρά (η χρονική σειρά είναι κανονική, ευθύγραμμη ή παραβιάζεται με αναχρονίες, αναδρομές δηλαδή και πρόδρομες αφηγήσεις;)

→ Διάρκεια (η αφήγηση είναι συνοπτική - πυκνή ή διεξοδική - εκτεταμένη;)

→ Συχνότητα (ένα γεγονός που συνέβη μία φορά στην ιστορία με ποια συχνότητα αναφέρεται στην αφήγηση; Αναφέρεται μια φορά ή επανέρχεται στην αφήγηση; Επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα ή παραλλαγμένα και τι εξυπηρετεί αυτό κάθε φορά;)

           ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ

→ Επισήμανση των περιγραφικών στοιχείων και της λειτουργίας τους στο κείμενο.

→ Επισήμανση του ιδιαίτερου λεξιλογίου και ύφους των προσώπων.

→Προσθήκη διαλόγου /μονολόγου σε κείμενο όπου υπάρχει μόνο διήγηση.

→ Συγγραφή θεατρικού διαλόγου με αφόρμηση το κείμενο (σκηνοθετικές οδηγίες).

→Μετατροπή διαλόγου σε διήγηση ή περιγραφή.

→Μετατροπή πλαγίου λόγου σε ευθύ και αντιστρόφως.

→Αλλαγή αφηγηματικής σκοπιάς (π.χ. μηδενική εστίαση ↔  εσωτερική).

→Αλλαγή της αρχής ή /και του τέλους της ιστορίας.

→Επέκταση της ιστορίας – οι μαθητές να φανταστούν τη συνέχεια.

→Τοποθέτηση γεγονότων σε κανονική χρονική σειρά, όπου υπάρχουν αναχρονίες.

→Παρεμβολή αναδρομών /προδρομών, όπου υπάρχει χρονική ακολουθία.

→Πύκνωση /επέκταση χρόνου αφήγησης (συνοπτική αφήγηση εκτεταμένη).

→Αλλαγή χρόνου ιστορίας (παροντικός χρόνος ↔  παρελθοντικός).

ΘΕΩΡΙΑ

                         Τύποι αφήγησης

             i. Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο

■ Έχει τη δύναμη της προσωπικής μαρτυρίας, εξασφαλίζει αμεσότητα, πειστικότητα και αληθοφάνεια στην αφήγηση, της προσδίδει εμπιστευτικό, εξομολογητικό χαρακτήρα (όπως στα πεζογραφήματα του Γ. Ιωάννου).

■ Η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο ή η ταυτότητα αφηγητή και ήρωα δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι η αφήγηση είναι εστιασμένη στον ήρωα.

           ii. Αφήγηση σε δεύτερο πρόσωπο

■ Αποτελεί αποστροφή εις εαυτόν, μονόλογο. Το δεύτερο πρόσωπο ουσιαστικά υποκρύπτει ένα «εγώ» (όπως στο έργο του Στρ. Τσίρκα «Η Λέσχη»).

 ■ Είναι πιθανόν να αποτελεί αποστροφή και προς τον αναγνώστη (όπως στα αφηγηματικά ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη).

 ■Προσδίδει δραματικότητα στην αφήγηση.

         iii. Αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο

■ Αποδίδεται συνήθως με αυτήν η απόλυτη παντογνωσία ή η σχετική γνώση του αφηγητή.

■ Δημιουργεί την αίσθηση της αντικειμενικότητας, της αποστασιοποίησης από τα δρώμενα.

                        ΤΥΠΟΙ ΑΦΗΓΗΤΗ

     i. Ανάλογα με το ‘ποιος βλέπει’ την ιστορία {προοπτική, εστίαση, αφηγηματική σκοπιά, οπτική γωνία:  η θέση από την οποία «κοιτάζει» κανείς -κυριολεκτικά ή μεταφορικά- τα δρώμενα}

               α) Αφηγητής-θεός

■ Παντογνώστης αφηγητής, «πανταχού παρών και πουθενά ορατός», σύμφωνα με τον Φλωμπέρ (1852). Ξέρει περισσότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας, γνωρίζει ακόμη και τις πιο ενδόμυχές τους σκέψεις. Η απόλυτη

γνώση ισοδυναμεί με έλλειψη σκοπιάς, η αφήγηση δεν εστιάζεται σε κανένα πρόσωπο (μηδενική εστίαση).

■ Εκφέρεται σε τρίτο γραμματικό πρόσωπο. Συναντάται κυρίως στα ιστορικά κλασικά μυθιστορήματα.

■ Υποβαθμίζεται, ιδίως μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέσα σε ένα κλίμα γενικότερης αμφισβήτησης και σχετικότητας.

            β) Αφηγητής-άνθρωπος

■ Σχετική γνώση μέσα στα όρια του ανθρώπου. Η αφήγηση μάς αποκαλύπτει μόνον όσα γνωρίζει κάποιος δεδομένος ήρωας. Ο αφηγητής συμμετέχει και αυτός στην ιστορία είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως αυτόπτης μάρτυρας και αφηγείται συνήθως σε πρώτο πρόσωπο (π.χ. διηγήματα Καρκαβίτσα, Βιζυηνού και Παπαδιαμάντη).

■ Η εστίαση είναι εσωτερική και μπορεί να λάβει τις ακόλουθες μορφές:

      ► σταθερή εστίαση: ακολουθεί την οπτική γωνία ενός ανθρώπου (λ.χ. μονόλογος).

      ► Μεταβλητή εστίαση: η ιστορία δίνεται διαδοχικά μέσα από την προοπτική πολλών προσώπων (λ.χ. επιστολικό μυθιστόρημα).

      ► πολλαπλή εστίαση: το ίδιο γεγονός φωτίζεται πολλές φορές από τη σκοπιά διαφορετικών προσώπων (λ.χ. αστυνομικό μυθιστόρημα – π.χ. Ν. Κάσδαγλη «Κεκαρμένοι»).

            γ) Αφηγητής-πράγμα

■ Σχετική άγνοια αφηγητή, λέει λιγότερα από όσα γνωρίζει ο ήρωας, εξωτερική εστίαση. Πρόκειται για αφήγηση-αίνιγμα, που παραπέμπει στην τεχνική του κινηματογράφου. Αφηγητής-κάμερα, ουδέτερος φακός που καταγράφει απλώς εικόνες στο παρόν (κυρίαρχος ρόλος του Ενεστώτα), χωρίς αναδρομές ή προδρομές και χωρίς να σχολιάζει.

■ Συναντάται κυρίως σε μυθιστορήματα μυστηρίου, καθώς και στο γαλλικό "Νέο Μυθιστόρημα" {nouveau roman} - αντιμυθιστόρημα, το οποίο διακρίνεται για την επίπεδη γραφή και την έλλειψη διαλόγων (π.χ. Αλ. Καμύ «Ο Ξένος», Ε. Χεμινγουέι «Λόφοι σαν άσπροι ελέφαντες», Τ. Γκρίτση-Μιλλιέξ, Γ. Χειμωνάς, Ν. Μπακόλας).

ii. Ανάλογα με το ‘ποιος μιλάει’ {με τη φωνή ποιου ακούμε την ιστορία}

      α) Εξωδιηγητικός αφηγητής

■ Αφηγητής που τοποθετείται έξω από την ιστορία που διηγείται και που συνήθως αγνοούμε την ταυτότητά του (π.χ. Ιλιάδα του Ομήρου).

   β) Ενδοδιηγητικός αφηγητής

■ Αφηγητής δευτέρου βαθμού, ο οποίος μπορεί να είναι ένας από τους ήρωες της πρώτης ιστορίας και που αναλαμβάνει να διηγηθεί μια άλλη ιστορία (μεταδιήγηση) με ήρωα τον εαυτό του ή άλλα πρόσωπα.

■ Πρόκειται για το φαινόμενο εγκιβωτισμού μιας ιστορίας μέσα στην άλλη (π.χ. «Χίλιες και μια νύχτες»). Η διαρκής επανάληψη εγκιβωτισμών αποκαλείται δομή της αβύσσου.

■ Εγκιβωτισμός: ένθετη ή ενθετική αφήγηση μέσα στην κύρια αφήγηση -π.χ. «Το τρίτο στεφάνι» του Κ. Ταχτσή

iii. Ανάλογα με τον βαθμό συμμετοχής του αφηγητή στην ιστορία

α) Ομοδιηγητικός αφηγητής

■ Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο. Ο αφηγητής μετέχει στην ιστορία:

- Ως κεντρικός ήρωας - αυτοδιηγητικός αφηγητής (τεχνική πλαστής αυτοβιογραφίας, π.χ. Στρ. Δούκα «Η ιστορία ενός αιχμαλώτου»).

- Ως δευτερεύον πρόσωπο (π.χ. στα διηγήματα του Γ. Βιζυηνού).

- Ως μάρτυρας /θεατής - αλλοδιηγητικός αφηγητής (π.χ. Γ. Ιωάννου)

β) Ετεροδιηγητικός αφηγητής

■ Αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο. Ο αφηγητής δεν μετέχει καθόλου ως πρόσωπο στην ιστορία που αφηγείται.

                     Τεχνικές αφήγησης

◘ Διήγηση: εξιστόρηση γεγονότων, αφήγηση (ο αφηγητής περιγράφει τι συνέβη με δικά του λόγια ή εκθέτει σκέψεις και συναισθήματα των προσώπων, χωρίς άμεση παράθεση των λόγων τους).

◘ Περιγραφή: λεπτομερής απόδοση, αναπαράσταση τόπων, καταστάσεων και χαρακτήρων.

◘ Διάλογος:

   -  Διάλογος σε αφηγηματικό κείμενο, όπου αποδίδεται πιστά ο λόγος των

    προσώπων (ύφος, ιδίωμα, λεξιλόγιο κτλ.) με τη χρήση παύλας /εισαγωγικών.

  - Θεατρικός διάλογος, όπου απουσιάζει εντελώς ο αφηγητής και η υπόθεση εξελίσσεται με διαλογικό τρόπο - θεατρική τεχνική (π.χ. «Μνήμη» Στρ. Τσίρκα).

◘ Μονόλογος /εσωτερικός μονόλογος (λόγος χωρίς ακροατή, «ροή της συνείδησης» - ακραία περίπτωση απόσυρσης του αφηγητή).

◘ Ελεύθερος πλάγιος λόγος: πιστή απόδοση από τον αφηγητή σκέψεων και

συναισθημάτων ενός προσώπου της ιστορίας σε τρίτο πρόσωπο και σε χρόνο

παρελθοντικό. Σύμμειξη του λόγου του αφηγητή και του λόγου των ηρώων.

◘ Σχόλιο: γνώμες, κρίσεις, σχόλια του αφηγητή που οδηγούν σε γενικεύσεις.

◘ Εγκιβωτισμός: ένθετη αφήγηση, ενσωματωμένη σε εκτενέστερη αφήγηση.

        Ρόλος - λειτουργία του διαλόγου

→ Προσδίδει στην αφήγηση δραματικότητα, φυσικότητα και ζωντάνια.

→ Συντελεί στην πειστικότερη διαγραφή των χαρακτήρων - τα πρόσωπα αποκτούν αληθοφάνεια.

→ Προσιδιάζει στην ανθρώπινη ιδιότητα του αφηγητή, που δεν μπορεί να είναι παντογνώστης. Ο αναγνώστης αντλεί μέσω του διαλόγου πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα.

→ Εξυπηρετεί την εξέλιξη της δράσης - προετοιμάζει σκηνές που θα ακολουθήσουν.

       Ρόλος - λειτουργία της περιγραφής

→ Σκιαγραφεί τα πρόσωπα, στήνει το σκηνικό της δράσης και γενικά φωτίζει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες.

→ Συντελεί στη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο.

→ Προκαλεί αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με την επιβράδυνση της δράσης.

→ Προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

        Ηθογραφία προσώπων

 Τα πρόσωπα μιας αφήγησης ηθογραφούνται – ψυχογραφούνται μέσω των ακόλουθων τεχνικών:

→ Μέσα από την περιγραφή και τα σχόλια που κάνει γι’ αυτά ο αφηγητής.

→ Μέσα από τη διήγηση των πράξεών τους.

→ Μέσα από τον μονόλογο (ή τον εσωτερικό μονόλογο – ενδοσκόπηση), τον διάλογο και τη σχέση τους με τα άλλα πρόσωπα της αφήγησης.

→ Μέσα από τα λόγια και τις κρίσεις των άλλων προσώπων της αφήγησης.

            Ο ΧΡΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ

          i. Εξωκειμενικός χρόνος

--Χρόνος πομπού: Χρονική στιγμή κατά την οποία ο πομπός (ομιλητής /συγγραφέας) στέλνει το μήνυμά του (αφηγηματικό περιεχόμενο).

--Χρόνος δέκτη: Χρονική στιγμή κατά την οποία ο δέκτης (ακροατής /αναγνώστης) δέχεται το μήνυμα του πομπού.

--Χρόνος γεγονότων: Χρονική στιγμή κατά την οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα της αφήγησης.

         Παράδειγμα εξωκειμενικού χρόνου, όσον αφορά τα ομηρικά έπη:

  Χρόνος πομπού           Χρόνος γεγονότων                Χρόνος δέκτη

  8ος αιώνας π.Χ.            12ος αιώνας π.Χ.              Οποιαδήποτε εποχή

       ii. Εσωκειμενικός χρόνος

-- Χρόνος ιστορίας - «αφηγημένος»

■ Χρονικά όρια μέσα στα οποία εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την ιστορία (story) της αφήγησης. Πραγματικός χρόνος, πρόκειται για τη φυσική διαδοχή, τη χρονική ακολουθία με την οποία έγιναν τα γεγονότα.

-- Χρόνος αφήγησης - «αφηγηματικός»

■ Χρονική σειρά με την οποία παρουσιάζονται και διαρθρώνονται τα γεγονότα κατά την πορεία της αφήγησης. Πρόκειται για την ακολουθία των γλωσσικών σημείων που αναπαριστά τα γεγονότα αυτά. Ουσιαστικά ο χρόνος της αφήγησης είναι ψευδοχρόνος –νοείται ως ο χώρος που καταλαμβάνει το κείμενο πάνω στο χαρτί.

    ΧΡΟΝΟΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ (ΧΑ) - ΧΡΟΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (ΧΙ)

i. Ως προς τη σειρά /τάξη {η σχέση ανάμεσα στη χρονική διαδοχή των γεγονότων στην ιστορία και τη διάταξή τους στο κείμενο}

◘ Ευθύγραμμη σειρά - χρονική ακολουθία.

◘ Αναχρονία - παραβίαση χρονικής σειράς, ασυμφωνία ΧΙ και ΧΑ:

     → Ανάληψη (flashback): αναδρομική αφήγηση γεγονότων που είναι προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας όπου βρισκόμαστε.

    → Πρόληψη (flashforward): πρόδρομη αφήγηση που ανακαλεί εκ των προτέρων γεγονότα, τα οποία στην ιστορία θα διαδραματιστούν αργότερα (προοικονομία).

ii. Ως προς τη διάρκεια {η σχέση ανάμεσα στη διάρκεια των γεγονότων τηςιστορίας (ώρες, μέρες, μήνες, χρόνια) και στην ψευδο-διάρκεια της εκφώνησής τους στην αφήγηση, την έκταση δηλαδή του κειμένου}

           ◘  Επιτάχυνση (ΧΑ < ΧΙ)

 → Έλλειψη: παράλειψη τμήματος της ιστορίας.

 → Περίληψη: πύκνωση, σύνοψη, σύντομη απόδοση τμήματος της ιστορίας (π.χ. ο ομηρικός Οδυσσέας στο νησί των Φαιάκων αφηγείται μέσα σε λίγες ώρες το μεγαλύτερο μέρος των περιπετειών του). Η πιο συνοπτική αφήγηση είναι η ρήση του Καίσαρα “veni, vidi, vici”.

           ◘ Επιβράδυνση (ΧΑ > ΧΙ)

  → Παύση: σταματά η εξέλιξη της ιστορίας (περίπτωση περιγραφής /σχολίου).

  → Επιμήκυνση: εκτεταμένη, διεξοδική αφήγηση - κάποτε και σε πολλές σελίδες γεγονότων που διαρκούν ελάχιστες στιγμές (π.χ. στο έργο του Κ. Θεοτόκη «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» παρουσιάζεται σε εκτενή κεφάλαια μία δεξίωση).

          ◘ «Σκηνή» (ΧΑ = ΧΙ)

  → Διάλογος /μονόλογος: ίδια διάρκεια όπως και στην περίπτωση που θα εκφωνούνταν πραγματικά από τα πρόσωπα.

iii. Ως προς τη συχνότητα {η σχέση ανάμεσα στις φορές που ένα γεγονός εμφανίζεται στην ιστορία και τις φορές που αυτό αναφέρεται στο κείμενο}

◘ Μοναδική αφήγηση: αφήγηση μία φορά αυτού που έγινε στην ιστορία μία φορά.

◘ Επαναληπτική αφήγηση: αφήγηση περισσότερες από μία φορές αυτού που συνέβη στην ιστορία μια φορά. ‘Οχι πανομοιότυπη επανάληψη αφήγησης, αλλά υφολογικές διαφορές και παραλλαγές ως προς την εστίαση (π.χ. σε αστυνομικά μυθιστορήματα - βλ. το έργο του Φ. Ταμβακάκη «Τα τοπία της Φιλομήλας»).

◘ Θαμιστική αφήγηση: αφήγηση μία φορά αυτού που έγινε χ φορές (π.χ. στο έργο της Μ. Λυμπεράκη «Τα ψάθινα καπέλα»).

του νεκρού αδελφού : δραματοποίηση

Ερασιτεχνική θεατρική παράσταση, σε μια συνεργασία της θεατρικής ομάδας "Δίδυμα Τείχη" με το Θεατρικό Εργαστήρι Νέας Ορεστιάδας "Διόνυσος" .Μια σύγχρονη δραματοποίηση του δημοτικού τραγουδιού, βασισμένη στο έργο της Μάρως Βαμβουνάκη "αν είσαι αέρας πήγαινε"
Την σκηνοθεσία και την γενική επιμέλεια όλης της προσπάθειας είχε ο Άκης Τσονίδης με την αμέριστη συμπαράσταση του Νίκου Πατούνα.

τα φύλα στον ελληνικό κινηματογράφο 1950-60

εισαγωγικά στην ενότητα ''τα φύλα στη λογοτεχνία'':

--προβολή επιλεγμένων σκηνών από τις ταινίες:


                                  Στέλλα

προτείνω τη σκηνή που η Στέλλα κατεβαίνει τα σκαλιά κι εξηγεί γιατί δεν θα πάει στο γάμο της..

           Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα

χαρακτηριστική η συνομιλία Μ. Κοντού-Δ. Διαμαντίδου που ετοιμάζονται να διαβάσουν το φλιτζάνι μην τυχόν δείξει στεφάνι.. όμως τις διακόπτει ο αστυνομικός που διερευνά την καταγγελία από την Τ. Καββαδία..η οποία ως εκφραστής των στερεότυπων της εποχής εκστομίζει τις λέξεις ''αστεφάνωτη..παστρικιά''..

                Οι θαλασσιές οι χάντρες

αρκεί το στιγμιότυπο στο κουρείο που ξυρίζει το μουστάκι ο Φ. Γεωργίτσης κι αργότερα η αντίδραση της Ζ. Λάσκαρη που πληρώνεται με χαστούκι

                Δεσποινίς Διευθυντής

επιλογή δύο σκηνών: η κουβέντα της Καρέζη με την ξαδέρφη της στην οποία εκφράζει το παράπονο ότι τη βλέπουν σαν "τράγο" και η μετάλλαξή της σε θηλυκό στην τηλεφωνική συνομιλία με τον Αλ. Αλεξανδράκη (''γυρίσατε..;...κ. Σαμιωτάκη, Βασιλείου εδώ!")

                Το κορίτσι με τα μαύρα


αν υπήρχε η δυνατότητα να δουν οι μαθητές όλη την ταινία..τότε όλη..
διαφορετικά: η διαπόμπευση της χήρας Ελ. Ζαφειρίου, η ''απολογία" της αμέσως μετά στην κόρη της, ο διάλογος Λαμπέτη-Χορν..

Χωρισμός σε ομάδες και εργασία πάνω σε:

Α.καταγραφή ''τύπων'' ανδρών και γυναικών
     α) χαρακτηρισμός
  πχ σε άντρες: ο φαλλοκράτης (Κωνσταντίνου),ο γυναικάς που ερωτεύεται και ωριμάζει  (Αλεξανδράκης), το λαϊκό παιδί που τυφλώνεται από έρωτα (Γεωργίτσης), ο πληγωμένος ντόπιος-αλήτης(Φούντας σε "Κορίτσι με τα μαύρα"),ο ρομαντικός/πολιτισμένος ξένος (Χορν), ο ντροπιασμένος υπερασπιστής της οικογενειακής τιμής (Βλάχος)

και σε γυναίκες: η απελευθερωμένη/επαναστάτρια που απορρίπτει την κοινωνική σύμβαση του γάμου/το "στεφάνι" (Μερκούρη), η υποταγμένη "αστεφάνωτη" (Κοντού), η καριερίστα/ανδρογύναικο (Καρέζη), η ωραία/μοιραία/αλαζονική (Λάσκαρη), η πενθούσα και ευάλωτη (Λαμπέτη) , η γυναίκα-έρμαιο των ορμών της (Ζαφειρίου)

    β) κριτήρια για το χαρακτηρισμό:
       εξωτερική εμφάνιση*, λόγος [περιεχόμενο/ιδέες και τρόποι έκφρασης], ενέργειες, κοινωνική τάξη, μόρφωση
 
*ρόλος ρούχου και καλλωπισμού: η Καρέζη από αγοροκόριτσο με ουδέτερα έως ''αντρικά'' ρούχα και απεριποίητη κόμμωση, ''ντύνεται'' γυναικεία για να γίνει ελκυστική, ο Γεωργίτσης θυσιάζει το μουστάκι/ανδρισμό του για να φανεί μοντέρνος = αρεστός στην Λάσκαρη, η Λαμπέτη ως ''κορίτσι με τα μαύρα'' προβάλλει με τα ρούχα τη μαύρη και εσωστρεφή της διάθεση

    γ)κατάταξη τύπων σε στερεότυπους ή ανατρεπτικούς/πρωτοποριακούς

    δ)σε περίπτωση ανατρεπτικών ηρώων: συνέπειες/τίμημα που πληρώνουν

Β. ρόλος ''κοινής γνώμης''- ''κοινωνικής κριτικής'':
   -παρουσίαση πλήθους : μετάδοση πληροφοριών/κουτσομπολιό, παρακολούθηση ''θεάματος'',διαπόμπευση
   -αναμενόμενη η στάση γυναικών προς γυναίκες;[συνεργασία,αλληλεγγύη ή και επίκριση;]


Γ. στο ''Κορίτσι με τα μαύρα" εξέταση οικογενειακών σχέσεων:

                      Μάνα
                    ↕          ↕
                 κόρη ↔ γιος

λίγα ακόμη για του νεκρού αδελφού: βίντεο και μελέτες

ο σωτήρης χατζάκης διασκεύασε το 2000 για το θέατρο την παραλογή
συγκεντρώνοντας παραλλαγές από όλη την ελλάδα αλλά και από χώρες των βαλκανίων.

για τις παραστάσεις που έδωσε με το κρατικό θέατρο β. ελλάδας
μπορείς να βρεις στη σελίδα του κ.θ.β.ε. σχετικό υλικό όπως : το πρόγραμμα ή βίντεο

το 2009 παρουσίασε ξανά την παράσταση με τη συμμετοχή και ηθοποιών από σερβία, αλβανία, ρουμανία, βουλγαρία!
παρουσίαση: εδώ και κριτικές; εδώ, εδώ, εδώ

3 βαλκανικές παραλλαγές και άλλα παράλληλα κείμενα, στο ψηφιακό βιβλίο: εδώ


τον αύγουστο του 2014 στο 4ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου στο Δίστομο της Βοιωτίας παρουσιάστηκε η παράσταση της Άννας Μαυρολέοντος "Η υπόσχεση'' :

"Μ’ έναν έντονα δραματικό χαρακτήρα η παραλογή εκθειάζει την δύναμη της υπόσχεσης την οποία ο νεκρός αδερφός τηρεί μετά θάνατον. Το κείμενο επιδιώκει την ανάδειξη του λυρισμού της προφορικής παράδοσης της παραλογής και των επιρροών που άσκησε στα κείμενα τα οποία συνομιλούν με ανάλογους μύθους και θρύλους. Η θεατρική μεταφορά της παραλογής βασίζεται στις θεωρητικές αναλύσεις του Ν. Γ. Πολίτη, στο κείμενο Βρικόλακας του Α. Εφταλιώτη στο σωζόμενο απόσπασμα του Βρικόλακα του Φώτου Πολίτη, στην «Μπαλάντα της Λεονώρας» του Γερμανού ποιητή Α. Βürger σε μετάφραση Λορέντζου Μαβίλη, ενώ εμβόλιμα χρησιμοποιούνται στίχοι από τους «Πέρσες» και τις «Χοηφόρες» του Αισχύλου, από τις «Βάκχες» και την «Άλκηστη» του Ευριπίδη, από τον «Φιλοκτήτη» του Β. Ζιώγα, από τον «Ερωτόκριτο» του Β. Κορνάρου, από τον «Ματωμένο Γάμο» του F. G. Lorca, από ποιήματα των Α. Βαλαωρίτη, Τ. Λειβαδίτη, Ν. Γκάτσου, Μ. Γκανά."

                      Μελέτες:

--του Ν. Πολίτη: εδώ

--παρουσίαση παραλογής και σύγκριση με σερβική παραλλαγή: εδώ

--άρθρο του guy saunier: εδώ

--μεταπτυχιακή εργασία [πανεπιστήμιο του γιοχάνεσμπουργκ] της μαρίας χατζηλιά με θέμα :
"η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στην ελληνική παραδοσιακή κοινωνία μέσα από μια επιλογή κλέφτικων και άλλων δημοτικών τραγουδιών του κύκλου της ζωής"

Όλη η εργασία : ΕΔΩ  [περιεχόμενα: εδώ ]
πιο ειδικά :  εισαγωγή( εδώ ) , ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο(εδώ) ,
η γυναίκα στα τραγούδια της αγάπης και του γάμου(εδώ)  ,
η γυναίκα στις παραλογές [ΕΔΩ],
μοιρολόγια (εδώ) , η γυναίκα σε μη συμβατικούς ρόλους (εδώ) ,

εισαγωγικά στον ''Κρητικό'' του Σολωμού

βήμα 1. εργοβιογραφικά του ποιητή
βήμα 2. υπόθεση ''Κρητικού''- χρονικά επίπεδα

βήμα 3. απαγγελία από Λυδία Κονιόρδου

βήμα 4. πρώτες εντυπώσεις,θέματα που κυριαρχούν, ύφος, επιρροές

             μέσα από συννεφόλεξα ειδικά για τον Κρητικό

     ο Κρητικός σε 100 λέξεις:

              

     Ο Κρητικός σε 50 λέξεις:

        ο Κρητικός σε 20 λέξεις:

Δείτε πιο καθαρά και τα τρία συννεφόλεξα ΕΔΩ

εισαγωγικά στη φιλοσοφία

        [πρόταση για τις 2 πρώτες ώρες διδασκαλίας]

Μικρή στάση σε εξώφυλλο με πίνακα Μαγκρίτ: οι ανατροπές που φέρνει η φιλοσοφία και η τέχνη

βήμα 1 : σκίτσο αρκά[σελ. 7], πρώτη προσέγγιση σε ερωτήματα υπαρξιακά-φιλοσοφικά,
               χαρακτηρισμός τους: ''οριακά, θεμελιώδη, έσχατα'' [σελ. 9]
               χρήσεις και καταχρήσεις όρου ''φιλοσοφία" [σελ. 9-10]:
                  ''φιλοσοφία Πλάτωνα'', ''φιλοσοφία τάδε μαθήματος'',
                   ακόμη και..''φιλοσοφία Μαζωνάκη''...
                  (λαϊκό άσμα:''η φιλοσοφία μου..όλα να τα ζήσω..")

βήμα 2:  σύνδεση με πρωτογενές ερώτημα παιδικής ηλικίας ''γιατί μαμά;''
              -κείμενα Βέντερς και Βίτγκενσταϊν[σελ. 8]

βήμα 3: αν διατυπώνουμε [έστω απλοϊκά] φιλοσοφικά ερωτήματα ως παιδιά, τι κάνουμε ως έφηβοι;
              αναφορά σε ανατρεπτικό στοιχείο φιλοσοφίας:

      σύντομος σχολιασμός τραγουδιού "Πες μου παππού'',

   ειδικά το αίτημα για ''Δικαιοσύνη'' όπως εκφράζεται στο στίχο

   ''Πες μου μαμά,γιατί όταν πάω σινεμά,
    ενώ αλλάζω σινεμά, το έργο δεν αλλάζει;
    Έρχεται ο άγριος μαμά, για νταηλίκι κι αχταρμά,
    ψήνει τον ήμερο μαμά, τον τρώει κι ησυχάζει..''

       
         παρουσίαση στίχων

 

βήμα 4: πώς προκύπτουν τα φιλοσοφικά ερωτήματα; ή και πού οδηγούν;

             επεξεργασία (και ετυμολογική)εννοιών:
       δυσ_φορία ,   α_πορία''[πόρος=πέρασμα],  
         α_διέξοδο,   περι_έργεια...
   
και με παρατήρηση δύο πινάκων σελ. 8 όπου η απεικόνιση "πολυ_μήχανου" Οδυσσέα:
            α_μηχανία    [μηχανή=μέσο]

Κείμενο για αντιδράσεις (θετικές ή αρνητικές) που προκαλούν τα φιλοσοφικά ερωτήματα:
  από Μένωνα Πλάτωνα [σελ. 11] όπου χαρακτηριστικές λέξεις/φράσεις:
 ''αμηχανία..μάγια..με έχεις παραλύσει..ηλεκτρίζει..μυαλό..στόμα..ναρκωμένα..''

βήμα 5 : ''φιλοσοφία του δρόμου''
              με αφορμή συνθήματα σε τοίχους [σελ. 12]

     επεξεργασία ορισμένων συνθημάτων από τα βίντεο:

             
               δημιουργική φάση:
                                γεμίστε τον πίνακα της τάξης με δικά σας συνθήματα              
                            [περιορισμός:αποκλείονται σεξιστικές-ρατσιστικές αναφορές]

καράβια αταξίδευτα σε ''αθώα'' παιδικά τραγούδια(2)

ΚΑΡΑΒΙ 2ο: παπόρο επτανησιακό/αγγλοκρατούμενο 

Σ' ένα Παπόρο μέσα, όλοι μέσα, όλοι μέσα
σ' ένα Παπόρο μέσα, μας εμπαρκάρανε
γαλέτες παξιμάδια, μάς ετρατάρανε.

Ζάκυνθος, Κέρκυρα, δεν θα σας ξαναδώ..

Κ ένας Κεφαλλονίτης, απ' την Αγιά Ευθυμιά
τα ρούχα του γυρεύει, δεν τά 'βρε πουθενά.

Καπέλο κροκιδένιο καπέλο κροκιδένιο,
πιστόλα καλαμένια και βέργινο σπαθί.

στην Κέρκυρα μάς πάνε να μας κρεμάσουνε
μα εμείς θα τραγουδάμε μέχρι να φτάσουμε.

  Το ''αθώο'' αυτό τραγούδι προβάλλεται ως παιδικό λόγω της  μελωδικής του χροιάς,ενώ  ταυτόχρονα έχει συνδεθεί με μια γραφική/τουριστική  απεικόνιση των Επτανήσων..

    Κι όμως πρόκειται για ''αντιστασιακό '' λαϊκό τραγούδι που απηχεί την αιματοβαμμένη Κατοχή των νησιών από τους Άγγλους( βαφτισμένη ως "Προστασία"). 

   Το "αταξίδευτο" αυτό καράβι, οδεύει για τη δίκη και εκτέλεση των επιβατών του προς την Κέρκυρα, έδρα της αγγλικής Κατοχής. Με σημαίνουσα ειρωνεία, τονίζεται εξαρχής το πλήθος των συλληφθέντων που στοιβάζονται στο πλοίο("όλοι μέσα, όλοι μέσα"),ο εξαναγκασμός του μπάρκου( όχι "μπαρκάραμε" αλλά "μάς εμπαρκάρανε") και η '' πλουσιοπάροχη" υποδοχή που τους επιφυλάσσεται εν είδει κεράσματος ("γαλέτες, παξιμάδια μάς ετρατάρανε"). Η μετρημένη επωδός ("Ζάκυνθος, Κέρκυρα..") υπαινίσσεται ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό. Σταδιακά αποκαλύπτεται ο παροπλισμός τους (έντεχνα παρουσιάζεται πρώτα η μάταιη αναζήτηση από τον Κεφαλλονίτη των ρούχων του και ύστερα όλης της ''σκευής'' του). Η κορύφωση δίνεται με την πικρή διαπίστωση/συνειδητοποίηση του τελικού προορισμού (κρεμάλα), που όμως αίρεται από την αγωνιστικότητα των μελλοθανάτων που δηλώνουν πως θα τραγουδούν μέχρι το τέλος.  

Από σχετικό δημοσίευμα του "Ριζοσπάστη'' 

με τίτλο "Κατά της αγγλοκρατίας και με τη μουσική"(εδώ) : 

Η ιδέα της αντίστασης κατά της αγγλοκρατίας μέσα στο λαϊκό και τον έντεχνο μουσικό λόγο των Επτανήσων, είναι το θέμα που ανέπτυξε ο Ζακύνθιος ερευνητής - δικηγόρος Στέλιος Τζερμπίνος, στο επιστημονικό συνέδριο «Η Ενωση της Επτανήσου με την Ελλάδα 1864-2004», που διοργανώθηκε από τη Βουλή και την Ακαδημία Αθηνών. Ακολουθούν αποσπάσματα από την ενδιαφέρουσα παρέμβασή του:

      Ο λαός των Επτανήσων, παράλληλα με τις άλλες μορφές της αντίστασής του, χρησιμοποίησε και το μουσικό του λόγο, που όμως δεν έχει εκτιμηθεί, όπως και όσο θα 'πρεπε. Πρώτον, γιατί αγνοήθηκε ή έστω δε συσχετίσθηκε ο συνδρομητικός ρόλος της μουσικής στην οπλοθήκη των αντιστασιακών αξιών του λαού των Επτανήσων και, δεύτερον, εξαιτίας της συγκαταβατικής ευπρέπειας των Ελλήνων απέναντι στη συχνή παρουσία των Αγγλων, «συμμάχων» στον ελληνικό χώρο.

    Η έναρξη της «προστασίας» στα Επτάνησα χρονοσημαίνεται, με την υπογραφή της Συνθήκης του Παρισιού (24/5 Νοε. 1815) και η πρακτική της άσκησής της, με την έλευση του πρώτου αρμοστή (Maitland) στην Κέρκυρα (16 Φεβρ. 1816).

      Η ιδέα της αντίστασης, ωστόσο, έχει ήδη λάβει, από την άλλη Ελλάδα, τη μετάγγισή της στην ψυχή των Επτανησίων, μέσα από ιστορικά μουσικά σπαράγματα του υπόδουλου ελληνισμού, που μιλάνε για διώξιμο τυράννων, για πόνους και λαβωματιές, να λάβουμε φροντίδα ο Τούρκος να διωχθεί, όπως ακούγεται στα υπέροχα προεπαναστατικά λαϊκά τετράφωνα «Ω Υψιστε Θεέ μου», «Στ' άγρια βουνά είναι τα θεριά», «Εφθασε η λαμπρά στιγμή», αλλά και τον προσολωμικό παιάνα του Αντωνίου Μαρτελάου...

    Μια αντιδιαστολή, όμως, επιβάλλεται ανάμεσα στον έντεχνο μουσικό και στο λόγο της λαϊκής μούσας, επισημαίνοντας, χωρίς πρόθεση μομφής, την έμμεση κυρίως αντιστασιακή συμβολή του πρώτου και την πολύ πιο άμεση συνεισφορά της δεύτερης.

     Οι Επτανήσιοι της έντεχνης μουσικής αποφεύγουν ίσως να απευθύνουν το μουσικό τους μήνυμα, σαν πρόκληση ενάντια στον αδιάλλακτο Ευρωπαίο «προστάτη». Δε διστάζουν, όμως, να εντάξουν στα έργα τους, το ιδεώδες της ελευθερίας και το πνεύμα του ηρωισμού.

    Σύμφωνα με ανυπόγραφο δημοσίευμα (περιοδικό «Ποικίλη Στοά», 1884) «Νύκτα τινά, ομάς νεαρών βλαστών, φέρουσα επικεφαλής τον βάρδον Διονύσιον Σολωμόν, διέσχιζεν υπό το άπλετον φως της σελήνης τας οδούς της Ζακύνθου και υπό τη γλυκείαν της βαρβίτου αρμονίαν έψαλλε το πρώτον τον Υμνον του Σολωμού, ραινομένη πανταχόθεν υπ' ανθέων. Μετά της εκλεκτής εκείνης ομάδος διεκρίνετο και ο Ανδρέας Κουτούβαλης, ου η γλυκεία φωνή μετέδωκεν ημίν το αθάνατον άσμα ασμάτων». Παρά τη δυσεξακρίβωτη φερεγγυότητά της, η πληροφορία έχει αξία στο μέτρο που καθιστά πιθανή την ασματική εκτέλεση κάποιων στροφών του Υμνου εις την Ελευθερίαν. Με ή χωρίς τον αιχμηρό κατά των Βρετανών υπαινιγμό των στροφών 20 και 21, τραγουδιόταν με ενθουσιασμό στη Ζάκυνθο, αμέσως σχεδόν μετά τη γραφή του και πριν από τις μαντζάρειες μελοποιήσεις. Καταξιώνοντας το λόγο του εθνικού ποιητή και το φιλόμελο ήθος των Ζακυνθίων, σαν την πρώτη χρονολογικά, άμεση και θαρραλέα φωνή αντίστασης κατά της Αγγλοκρατίας στον ιόνιο χώρο.

     Η άρση της τυποαπαγόρευσης (από 22 Μαΐου 1848) και η ανάφλεξη του ριζοσπαστικού κινήματος το 1849, υπήρξαν καθοριστικές αφετηρίες στην καλλιέργεια του σπόρου της αντίστασης ενάντια στη βρετανική συμπίεση. Μέχρι τότε, οι συνθέτες της έντεχνης μουσικής, μ' ελάχιστες εξαιρέσεις, αποφεύγουν ν' ανασείσουν την τεχνητή αλυσίδα της «προστασίας» με άμεσες αναγωγές στο καταπιεζόμενο φρόνημα του επτανησιακού λαού. Στο μέγα μέρος, όμως, των θεματολογικών επιλογών τους, αναγνωρίζουμε βαθύτατη ελληνικότητα και υπέρτατο πατριωτισμό.

  Στην κυρίως περίοδο του ριζοσπαστισμού (1849-1864), η μουσική αποκτά τη σημαινόμενη αναγνωρισιμότητά της, επενδύοντας τον ποιητικό ή στιχουργικό λόγο επώνυμων Επτανησίων, στο μέτρο που επιτρέπει ο φόβος της σύλληψης, της καταδίκης και της εξορίας και αναδεικνύεται υπέρτατος εκφραστής του αντιστασιακού πνεύματος. Τα ιδεώδη του ριζοσπαστισμού δίνουν όραμα και στόχους στη μουσική τέχνη των Επτανησίων, με μοτίβα εύληπτα, εύπεπτα και διεγερτικά.

   Τα σκληρά μέτρα που στιγμάτισαν την 6χρονη θητεία του αρμοστή Sir Henry George Ward (1849-1855), του μισητού Ουάρδου, και ιδίως η αιματηρή καταστολή των αντιστασιακών κινημάτων της Κεφαλονιάς στα πρώτα χρόνια της αρμοστείας του, τροφοδότησαν τον επιχώριο έντεχνο και λαϊκό μουσικό λόγο με υπέροχους στίχους επώνυμων και ανώνυμων δημιουργών, όπως του Σπύρου Μαλακή, μ' εκείνο το «Αθλιέστατε Ουάρδε!... πού απερισκέπτως τρέχεις;», ή του Λευκαδίτη Γιάννη Σταματέλου, που προπηλακίζει τον περιοδεύοντα τύραννο, στιχουργικά: «Τα νερά της Μεσογείου/ κοκκινίζουν απ' το αίμα/ των αιμοχαρών χειρών σου/ Και τα όρη μας ακόμα/ φρικαλέον ρίπτουν βλέμμα/ εις το μαύρον πρόσωπόν σου».

                                                       Η λαϊκή μούσα

Παράλληλα, όμως, με τον έντεχνο μουσικό λόγο, η λαϊκή μούσα, πιο αυθόρμητη, πιο ευέλικτη και απεριφράστως επιθετική, με την προφορική συνήθως έκφρασή της, υπερακοντίζει το φόβο της λογοκρισίας, που αδυνατεί να παρέμβει, τουλάχιστον προληπτικά, και προσφέρεται γυμνή στην ενδυματολογική φροντίδα της μουσικής έμπνευσης.

Στις ζοφερές μέρες της θητείας του Ουάρδου, ασφαλώς αναφέρεται κι ένα ζακυνθινής προελεύσεως αντιστασιακό: «Σ' ένα παπόρο μέσα...». Είναι μια τραγική μπαλάντα, λαϊκού χαρακτήρα...

και στην εκτέλεση/διασκευή του Λουκιανού Κηλαηδόνη

      από το δίσκο "αχ! πατρίδα μου γλυκειά..."

όπου και το επίσης αταξίδευτο καραβάκι:

        (άκουσέ το εδώ )

Ήταν ένα καράβι παιδιά, ήταν ένα καράβι, 
"Γλάρο" το λέγανε, κάνε μια καντηλίτσα*.
"Γλάρο" το λέγανε, κάνε μια καντηλιά*.

Στο πρώτο του ταξίδι παιδιά, κόπηκαν τα σκοινιά...
Στο δεύτερο ταξίδι παιδιά, σκίστηκαν τα πανιά...
Στο τρίτο του ταξίδι παιδιά, σπάσανε τα κουπιά..

Στο τέταρτο ταξίδι παιδιά, βούλιαξε στα βαθιά,κάνε μια καντηλίτσα.
Βούλιαξε στα βαθιά, κάνε μια καντηλιά...

*Η καντηλίτσα είναι ναυτικός κόμπος,
  όπως και η ψαλιδιά, κι όχι καντηλιά,  όπως τραγουδάει ο Κηλαηδόνης.. (δες εδώ)

Το ''αθώο'' αυτό τραγουδάκι ακούγεται επίσης στην κατεξοχήν "ναυαγισμένη'', νεορεαλιστική ταινία του Μ. Κακογιάννη "Το κορίτσι με τα μαύρα'' (Λαμπέτη-Χορν). Και στην αρχή της βαρκάδας του Χορν με τα παιδιά (υπαινιγμός στο επερχόμενο ναυάγιο) και αργότερα όταν ήδη θα έχει μπάσει νερά η βάρκα κι ο Χορν θα παλεύει να εμψυχώσει τα παιδιά..

καράβια αταξίδευτα σε ''αθώα'' παιδικά τραγούδια

ΚΑΡΑΒΙ  1ο : "Μέδουσα"

Ήταν ένα μικρό καράβι /που ήταν αταξίδευτο                   

Κι έκαν' ένα μακρύ ταξίδι /μέσα εις τη Μεσόγειο                    

Και σε πεντέξι εβδομάδες /σωθήκαν ο - ο - όλες οι τροφές         

Και τότε ρίξανε τον κλήρο /να δούνε ποιος ποιος ποιος θα φαγωθεί 

Κι ο κλήρος πέφτει στον πιο νέο /που ήταν α - α - αταξίδευτος.. οεοέ.. οε..! 

          

«Η ιστορία έχει το χάρισμα να εμπλέκει και να κρατά αναμεμειγμένα πολλά πράγματα διαφόρων ειδών. Όπως για παράδειγμα έναν πίνακα του γαλλικού ρομαντισμού, ένα παιδικό τραγούδι και μια τραγική ιστορία κανιβαλισμού. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι ας παρουσιάσουμε μια εικόνα: Ένα παιδί που σιγοτραγουδά το τραγούδι «ήταν ένα μικρό καράβι...» περνά μπροστά από τον πίνακα «η Σχεδία της Μέδουσας» που εκτίθεται στο Λούβρο, στην αίθουσα 61 της πτέρυγας Sully.''Ζερικώ, Η σχεδία της Μέδουσας

Η ειρωνεία της παραπάνω εικόνας είναι τεράστια καθώς ένα απλό γαλλικό τραγουδάκι, που όλα τα παιδιά ξέρουν και τραγουδούν στην ουσία είναι η μελοποιημένη εξιστόρηση μιας μακάβριας ιστορίας ενός ναυαγίου και του κανιβαλισμού των επιζώντων του.

    Το 1816, στις 17 Ιουνίου, σαλπάρουν από το Ροσφόρ στο Σαράντ Μαριτίμ της Γαλλίας τέσσερα πλοία με προορισμό το λιμάνι Πόρ Λουί της Σενεγάλης. Τα πλοία αυτά ήταν το μιρκό Argus, το ανεφοδιαστικό Loire, η κορβέτα Echo και η φρεγάτα Medusa. Στη Μέδουσα επέβαιναν και οι επιβάτες του ταξιδιού ανάμεσα στους οποίους ήταν ο νέος κυβερνήτης της Σενεγάλης, που ως τότε ήταν βρετανική αποικία, Ζυλιέν-Ντεζιρέ Σμαλτζ με την σύζυγό του.

     Κυβερνήτης του πλοίου, το οποίο μετέφερε 400 επιβάτες και 160 άτομα πλήρωμα, ανέλαβε ο Υγκ Ντυρουά ντε Σωμερύ, που είχε να ταξιδέψει στην ανοιχτή θάλασσα περισσότερα από 20 χρόνια, χωρίς ποτέ να είναι κυβερνήτης πλοίου, και μοναδικό προσόν του ήταν η γνωριμία με τον αδερφό του βασιλιά. Ο κυβερνήτης του Loire φέρεται να είχε δηλώσει μεταγενέστερα ότι «ο Ντυρουά ντε Σωμερύ ήταν ένας ευγενής αυλικός, αλλά όχι σοβαρά σκεπτόμενος, ενώ θεωρούσε ότι, λόγω της θέσης του, εγώ θα έπρεπε να είμαι υπάκουος υπηρέτης του».

    Κατά τον απόπλου, λοιπόν, ο Σωμερύ προσπάθησε να δείξει τις ικανότητές του και να φύγει γρήγορα. Το αποτέλεσμα ήταν να βρεθεί στις 2 Ιουλίου του ίδιου έτους κατά 100 ναυτικά μίλια εκτός πορείας, προσαραγμένος στις ακτές της σημερινής Μαυριτανίας. Όσες προσπάθειες να απελευθερώσουν το πλοίο και αν έγιναν καμία δεν ήταν επιτυχής. Ο κυβερνήτης έδωσε έτσι την εντολή να εγκαταλείψουν το καράβι με τις σωσίβιες λέμβους, οι οποίες δεν έφταναν για όλους. Κατά συνέπεια κατασκευάστηκε η «σχεδία της Μέδουσας».

     Δεκατρείς ημέρες έμεινε η σχεδία στην θάλασσα, αφού αποκόπηκε από τις σωσίβιες λέμβους. Οι μαρτυρίες των επιζώντων θέλουν είτε τον Σωμερύ να κόβει τα σκοινιά που κρατούν την σχεδία με τις λέμβους είτε αυτά να σπάνε. Επί δεκατρείς ημέρες οι καταιγίδες και τα κύματα έπαιρναν τους επιβάτες της σχεδίας και τους εξαφάνιζαν. Την τρίτη ημέρα, μάλιστα, σημειώθηκε και μια μικρή ανταρσία επάνω στην σχεδία, με τους κατώτερους αξιωματικούς να σκοτώνουν ορισμένους επιβάτες. Όμως στην σχεδία δεν υπήρχαν τρόφιμα ή άλλες προμήθειες. Μέχρι να διασωθούν οι επιβαίνοντες έτρωγαν τις σάρκες των νεκρών για να επιβιώσουν. Όταν την δέκατη τρίτη ημέρα το πλοίο Argus εντόπισε την σχεδία βρήκε μόνο 15 από τους 147 επιβαίνοντες...

    Όταν τα όσα συνέβησαν αυτές τις 13 ημέρες έγιναν γνωστά από τις μαρτυρίες των επιζώντων, τέτοια ήταν η αποστροφή της γαλλικής κοινωνίας που παρουσίασε τον κανιβαλισμό, την απόγνωση και την ταλαιπωρία των επιβατών της σχεδίας της Μέδουσας σε πίνακες, όπως ο φημισμένος του Τεοντόρ Ζερικό (φωτογραφία),σε βιβλία, όπως το «Οι περιπέτειες του Αρθουρ Γκόρντον Πιμ από το Ναντάκετ» του Ε. Α. Πόου, που λαμβάνει χώρα πάνω στο φαλαινοθηρικό πλοίο «Γράμπος» ή στο μυθιστόρημα «Η σφίγγα των πάγων» του Ιουλίου Βερν, το οποίο γράφτηκε ως συνέχεια του βιβλίου του Πόου. 

      Η τραγική ιστορία πέρασε ακόμη και σε παιδικά τραγούδια... «΄Ηταν ένα μικρό καράβι...και τότε ρίξανε τον κλήρο να δούνε ποιος θα φαγωθεί...»

                                                                                άρθρο του Ν. Μίχου στο tvxs.gr

Να σημειωθεί πως το γαλλικό τραγούδι είναι ακόμη πιο μακάβριο από την ελληνική εκδοχή. Όπως τονίζεται στο σχετικό άρθρο της Βικιπαιδείας, ''η ελληνική έκδοση του τραγουδιού, διηγείται την ιστορία ενός μικρού καραβιού που παραμένοντας επί αρκετό καιρό στη Μεσόγειο θάλασσα δεν έχει πλέον άλλα τρόφιμα. Τότε οι ναύτες τραβώντας κλήρο αποφασίζουν ότι ο μικρότερος ανάμεσά τους θα φαγωθεί. Στην γαλλική του έκδοση, το τραγούδι συνεχίζει την εξιστόρηση και εκεί οι υπόλοιποι ναύτες συζητούν για το πώς θα μαγειρέψουν τον νεαρό άντρα και τι σως θα χρησιμοποιήσουν. Τότε εκείνος προσεύχεται στην Παναγία και σώζεται από ένα θαύμα'' 

Οι στίχοι του γαλλικού τραγουδιού: εδώ 

Ο ιστορικός Γιώργος Μαργαρίτης, σε σχετικό άρθρο του στην "Εφημερίδα των Συντακτών"(14/10/13) φέρνει τη "Μέδουσα" στο σήμερα:

   Το πλοίο "Μέδουσα" βρισκόταν σε επίσημη αποστολή και μετέφερε αξιωματούχους και επιβάτες –παλαιούς και νέους έποικους- προς τη Σενεγάλη, η οποία μόλις είχε επιστραφεί από τους Βρετανούς στη Γαλλία μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων. Ο κυβερνήτης του πολεμικού ήταν ένας αριστοκράτης, ένας κόμης, εξόριστος στα ξένα από τον καιρό της Επανάστασης και του Ναπολέοντα, από το 1789. Ήταν άνθρωπος εμπιστοσύνης του νέου μοναρχικού καθεστώτος, της αριστοκρατικής Παλινόρθωσης, αλλά ολότελα άσχετος με την τέχνη της ναυσιπλοΐας. Με τη νεοαποκατασταθείσα αριστοκρατική του αυταρέσκεια ο καταστροφικός αυτός καπετάνιος απέκοψε το πλοίο από τον υπόλοιπο στόλο και το οδήγησε στις ξέρες της αφρικανικής ακτής. Το απολυταρχικό καθεστώς θέλησε να ξεχαστεί ετούτη η δυσάρεστη υπόθεση και εξέδωσε και τα σχετικά διατάγματα και τις σχετικές ερμηνείες για τις πράξεις των αρχόντων. Αντίθετα με τις επιθυμίες του ηγεμόνα και των υποτακτικών του όμως, το ναυάγιο της «Μέδουσας» έγινε η πιο διάσημη ναυτική τραγωδία στα παγκόσμια χρονικά. Καθώς οι πράξεις του καθεστώτος απαγορευόταν να σχολιαστούν στις εφημερίδες ή στους δρόμους, η τέχνη ανέλαβε το δύσκολο μέρος. Ο μεγαλύτερος ίσως των ζωγράφων της εποχής, ο Ζερικό, φιλοτέχνησε έναν αριστουργηματικό πίνακα που από το μέγεθός του μόνο (7 επί 5 μέτρα) έδειχνε την πρόθεσή του να κραυγάσει για τις ανομίες του καθεστώτος. 

    Επειτα την υπόθεση ανέλαβε ο λαός. Ολοι μας θυμόμαστε από τα παιδικά μας χρόνια το παιδικό αθώο τραγουδάκι που μιλά για ένα μικρό καράβι που ήταν αταξίδευτο. Στο οποίο, όπως λέει η ελληνική μετάφραση των γαλλικών στίχων, σε πεντ’-έξι εβδομάδες σωθήκαν «όλες, όλες, όλες οι τροφές». Και η τρομερή επωδός: «Και τότε ρίξανε τον κλήρο… να δούνε ποιος, ποιος, ποιος θα φαγωθεί…» Στα ανέμελα παιχνίδια όποιας ή όποιου ακουγόταν το όνομα -«και ο κλήρος πέφτει στην ή στον…»- περνούσε μια μικρή δοκιμασία ολότελα δυσανάλογη με την ανάλογη περιπέτεια των ναυαγών της σχεδίας, αυτούς όντως τους έτρωγαν οι απελπισμένοι πλησίον τους…

   Και έτσι για δύο ολόκληρους αιώνες κραυγάζουν –χωρίς ίσως να το γνωρίζουν- τα παιδιά όλου του κόσμου για τον άδικο χαμό των μακρινών συνανθρώπων τους, για τον πλήρη ευτελισμό της κοινωνικής λειτουργίας και της ανθρώπινης ζωής που ξεπήδησε από τη ματαιοδοξία του τυραννικού καθεστώτος. Στίγμα ανεξίτηλο για τα καθεστώτα που υπηρετούν τον πλούτο και την αυταρέσκεια των ολίγων σε βάρος της αξιοπρέπειας και της ζωής των πολλών.

   Μέρες του Οκτωβρίου 2013 που ζούμε, όπως τις ζούμε, στη ναυαγισμένη Ελλάδα. Στα νοσοκομεία, στους δήμους, στα σχολεία, στα Πανεπιστήμια, στους παιδικούς σταθμούς, στην καθαριότητα, στην κοινωνική πρόνοια, οι εργαζόμενοι ρίχνουν τον κλήρο να «δούνε ποιος, ποιος, ποιος θα φαγωθεί». Στα εργοστάσια, στα γιαπιά, στα μαγαζιά, στις επιχειρήσεις ο κλήρος πέφτει καθημερινά, αφήνοντας ολοένα και λιγότερους για τις αυριανές κληρώσεις.

    Ποιος ασήμαντος, δουλικός στους ισχυρούς, αγέρωχος στους αδύναμους, κυβερνήτης μάς φόρτωσε όλον τον ελληνικό λαό σε μια σχεδία και μας εγκατέλειψε στον ωκεανό χωρίς τρόφιμα και νερό; Ποιο ασήμαντο βρόμικο καθεστώς, υπερφίαλο χάρη σε ξένες εξουσίες και ξένες τράπεζες, ολότελα αδιάφορο για τα πάθη του λαού του μας γύρισε πίσω σε καιρούς κανιβάλων; Ποια άρχουσα τάξη που ενδιαφέρεται μόνο για τη δική της παρουσία και παραμονή στα σαλόνια του ευρωπαϊκού κεφαλαίου έκανε την τραγική ιστορία της «Μέδουσας» μέρος της δικής μας ζωής; Γιατί ηχεί επίκαιρα, άλλοτε αφιερωμένος στις διακοπές και τη σχόλη, ο στίχος «Και τότε ρίξανε τον κλήρο…/να δούνε ποιος, ποιος, ποιος θα φαγωθεί…»;

    Τι θα έχουμε να πούμε στα παιδιά μας αύριο όσοι επιζήσουμε από ετούτη τη δοκιμασία; Ότι τάχα μου, σε αντίθεση με τους ναυαγούς της «Μέδουσας», εμείς ρίξαμε τον κλήρο με «κριτήρια» και «μόρια» – πολιτισμένα δηλαδή; Ότι δεχτήκαμε τη μοίρα μας σκυφτά όπως θα έκανε ο κάθε ηττημένος; Ότι χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ, αποδεχτήκαμε τον ανίδεο καπετάνιο και το βρόμικο καθεστώς που κρυβόταν πίσω από αυτόν;

    Ετούτο το καθεστώς που μας έλαχε, ετούτη η άρχουσα τάξη που μας κυβερνά ολοένα και φέρνει πιο κοντά το απόλυτο δίλημμα: ο θάνατός σου, η ζωή μου. Εάν είναι έτσι, ας μη ζήσει λοιπόν. Ετούτο το φθινόπωρο, την άνοιξη που ακολουθεί, ας προετοιμάσουμε, ας ζήσουμε και εμείς το δικό μας 1830. Την εξέγερση η οποία θα σαρώσει τους άθλιους που εμφανίζονται ως ηγέτες της χώρας μας και ταγοί του λαού μας αλλά και όσους βρίσκονται πίσω από αυτούς –κρυμμένοι– και κανοναρχούν από τα ευρωπαϊκά σαλόνια τους τη μοίρα του λαού μας.

    Δεν μας αξίζει η τύχη των ναυαγών της «Μέδουσας».

Για τον πίνακα του Ζερικώ αξίζει να σταθούμε σε ορισμένα στοιχεία [από τη Βικιπαιδεία]:

  "Η γαλλική κυβέρνηση κατηγορήθηκε για τον διορισμό του ανεπαρκούς Σωμερύ ως κυβερνήτη της "Μέδουσας", που έγινε με μοναδικό κριτήριο την εύνοια του Λουδοβίκου του 18ου προς αυτόν, αλλά και για τα ανεπαρκή σωστικά μέσα με τα οποία ήταν εφοδιασμένη η φρεγάτα. Η υπόθεση έλαβε μεγάλη δημοσιότητα από την φιλελεύθερη αντιπολίτευση, την οποία ο Ζερικώ βοήθησε δημιουργώντας δύο λιθογραφίες για την εικονογράφηση ενός φυλλαδίου που εκδόθηκε ως "κατηγορητήριο" κατά της κυβέρνησης.

Ο Ζερικώ, πριν αρχίσει να δημιουργεί τον πίνακα, ερεύνησε το ιστορικό του ναυαγίου σε βάθος: Διάβασε το φυλλάδιο που έγραψαν δύο από τους επιζώντες του ναυαγίου, επισκέφθηκε τα νοσοκομεία στα οποία είχαν διακομιστεί οι επιζώντες και τα νεκροτομεία στα οποία είχαν μεταφερθεί οι σοροί των νεκρών, έριξε μια σχεδία στη θάλασσα για να διαπιστώσει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόταν στα κύματα και σχεδίασε πολυάριθμα σκίτσα πριν καταλήξει στην τελική του σύνθεση Η επίσκεψή του στους επιζώντες κατέληξε όχι μόνο στην ακρόαση της αφήγησής τους αλλά και στη δημιουργία των σκίτσων τους. Επισκέφθηκε, επίσης, τον ξυλουργό του σκάφους, ο οποίος τού κατασκεύασε ένα μοντέλο της σχεδίας, που χρησίμευσε στον καλλιτέχνη στην δημιουργία των αρχικών σχεδιασμάτων. Αρχικά ο Ζερικώ  δεν είχε αποφασίσει σε ποιο επεισόδιο θα εστίαζε τον πίνακά του: Στην εξέγερση που σημειώθηκε, στον κανιβαλισμό, στον ενθουσιασμό της διάσωσης, πριν καταλήξει στο τελικό θέμα.   

   Οι μορφές διατάσσονται στον πίνακα σε δύο άνισες πυραμίδες που δημιουργούν τεμνόμενα μεταξύ τους τρίγωνα, συνηθισμένη πρακτική σε πίνακες της εποχής της Αναγέννησης και του μπαρόκ. 

Ο τρόπος διάταξής τους είναι τέτοιος, ώστε να μεγιστοποιείται η σχέση του θεατή με τον χώρο του πίνακα, από τον οποίο, ωστόσο, απουσιάζει ο "κεντρικός ήρωας". Ο θεατής ωθείται απευθείας στο κέντρο του έργου και ακολουθεί την προοπτική ροή των μορφών που εμφανίζονται πίσω και δεξιά. Στον ορίζοντα φαίνεται ένα πλοίο (ήταν το Argus και οι επιζώντες προσπάθησαν επί μισή ώρα να τραβήξουν την προσοχή του χωρίς να τα καταφέρουν), η απεικόνιση του οποίου έχει γίνει με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην είναι σαφές αν πλησιάζει ή αν απομακρύνεται. 

  Ο Ζερικώ επέλεξε να απεικονίσει αυτήν ακριβώς τη σκηνή της βουβής απελπισίας - μερικοί από τους επιζώντες έχουν γυρισμένη την πλάτη τους προς το πλοίο. Άλλοι πάλι στέκονται και αναμένουν ή προσεύχονται για τη διάσωσή τους. Οι υπόλοιποι προσπαθούν, με απελπισμένες κινήσεις, να τραβήξουν την προσοχή του πλοίου. Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, δεδομένης της πολιτικής του τοποθέτησης, το ότι δεν επέλεξε να απεικονίσει την προδοσία του κυβερνήτη της "Μέδουσας" ούτε άλλες σκηνές, όπως η ανταρσία ή ο κανιβαλισμός. Στη σκηνή ωστόσο δεν απεικονίζονται ούτε ανακούφιση ούτε χαρά με την προοπτική της διάσωσης. 

  Η επιρροή του πίνακα προς τον θεατή του προέρχεται τόσο από το μέγεθός του  ( διαστάσεις τεράστιες: 4,91× 7,16 μέτρα ) όσο και από την αμεσότητα της απεικονιζόμενης δράσης: Τα εγγύτερα προς τον θεατή σώματα έχουν σχεδόν διπλάσιες διαστάσεις από αυτές του θεατή και, μαζί με την ίδια τη σχεδία, συνωθούνται προς το βασικό επίπεδο της εικόνας. Η απεραντοσύνη του ωκεανού περιορίζεται σε ένα στενό "παράθυρο" προς τον ουρανό και τη θάλασσα. Το τελικό αποτέλεσμα 

είναι ο θεατής να νιώθει πως συμμετέχει στη δράση, σαν να είναι και ο ίδιος επιβαίνων στη σχεδία, και, ως αποτέλεσμα, συμπάσχει με τους επιβαίνοντες σε αυτήν ναυαγούς.

  Στα ωχρά σώματα δίνεται σκληρή έμφαση με στυλ παρόμοιο με το "chiaroscuro", δηλαδή των έντονων αντιθέσεων που δημιουργεί το φως του Καραβάτζιο. Ανάμεσα σε αυτούς που αδιαφορούν (ή δεν έχουν αντιληφθεί) την μακρινή παρουσία του πλοίου είναι δύο μορφές που ανακλούν τη μοναξιά και την απελπισία - ο ένας θρηνεί τον γιο του, ο άλλος θρηνεί την μοίρα του. Οι μορφές αυτές καταδεικνύουν την ρομαντική έμπνευση του Ζερικώ, που αποτελεί το έναυσμα του έργου του. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι ναυαγοί της σχεδίας βρίσκονταν επί 13 ημέρες στον ωκεανό χωρίς επαρκείς προμήθειες, απεικονίζονται ως ρωμαλέοι και υγιείς.

 Το τελικό αποτέλεσμα, που αποπνέει κίνηση, συχνά περιγράφεται ως "μπαρόκ" ή Michelangelesque, δηλ. με ισχυρή επίδραση από τον Μιχαήλ Άγγελο: η απεικόνιση των μορφών προσομοιάζει με αυτήν του πίνακα του Μιχαήλ Αγγέλου "Η ημέρα της κρίσεως"  αλλά και την "Μεταμόρφωση" του Ραφαήλ

    

πού πας καραβάκι με τέτοιο καιρό;

«Κανένα πλοίο δε σαλπάρει χωρίς καπνό και χωρίς δάκρυα.»

                                           Μ. Αναγνωστάκης

     «Ποῦ πᾶς καραβάκι,/ μὲ τέτοιον καιρό,
      σὲ μάχεται ἡ θάλασσα,/ δὲν τὴ φοβᾶσαι; 

      Γιὰ χώρα πηγαίνω /πολὺ μακρινή,
      θὰ φέξουνε φάροι /πολλοὶ νὰ περάσω,
      βοριάδες, νοτιάδες /θὰ βρῶ, μὰ θὰ φτάσω
      μὲ πρίμο ἀγεράκι, /μ᾿ ἀκέριο πανί».

                         Ζ. Παπαντωνίου

ένα καράβι της φυγής...

                            Αρθούρος Ρεμπώ 

                    Le bateau ivre / Το μεθυσμένο καράβι

                   στα γαλλικά και σε 2 μεταφράσεις : εδώ

                       

Αρθούρε Ρεμπώ

απόψε θα μπω

στο μαύρο μεθυσμένο σου καράβι

μακριά ν' ανοιχτώ

σε κύκλο φριχτό

που ο κόσμος δεν μπορεί να καταλάβει...

                           Ν. Γκάτσος

   πλοίο/καράβι:

ΤΟ ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ μέσο περιπλάνησης.

Βαρκούλες χάρτινες, σχεδίες ή τάνκερ.

Επιβατικά ή φορτηγά, τράτες ή τρεχαντήρια.

Σημαδεμένα από νόστους ή φευγιά, από κατακτήσεις ή ναυάγια.

Των πολλών που στοιβάζονται κι ασφυκτιούν,  

Των λίγων που κωπηλατούν,

Των δύο της βαρκάδας,

Του ενός που ψαρεύει,

Των εφοπλιστών και του λοστρόμου, 

Των ζωγράφων, των ποιητών, των σκηνοθετών…

Εμπνέουν ποικίλες διαθέσεις και αναλόγως βαφτίζονται:

       «μεθυσμένο καράβι» (Ρεμπώ)

       «σπασμένο καράβι» (Σκαρίμπας)

       «τρελοβάπορο» ( Ελύτης)

             αλλά και.. «Μικρός Ναυτίλος»… και

           «Η Αγγέλικα, ο Πολικός, οι Τρεις Ιεράρχαι

           Ο Ατρόμητος, η Αλκυών, η Ναυκρατούσα

                   το Μαράκι, το Έχει ο Θεός, η Ευαγγελίστρια»

                                           (Άξιον εστί: Δοξαστικό)

      

              Ο «Αρχάγγελος» του Βρεττάκου  

              «Ο Μέγας Ανατολικός» του Εμπειρίκου

               δύο φωτό από το φακό του εμπειρίκου:

       
              Το ''S/S Cyrenia'' του Καββαδία

     ''...Κουφός ο Σάλαχ το κατάστρωμα σαρώνει.

      Μ’ ένα ξυστρι καθάρισέ με απ’ τη μοράβια.

      Μα είναι κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.

      Γιέ μου πού πας; Μάνα, θα πάω στα καράβια.'' (7 νάνοι στο S/S Cyrenia)

               

Καράβια σεφερικά:

«πετρωμένα», «άδεια», «κατελυμένα», «στοιχειωμένα», «βασανισμένα»

με κουπιά "σπασμένα"...

            «Κίχλη», «Αι Νικόλας»

            ΕΛΣΗ,ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ, ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ,

                       ΑΓ     ΩΝΙΑ 937

                        Α/π Αυλίς»

                             «Αργώ»

Τα παραμύθια μου τα ’μαθα κοντά στα καράβια

όχι από ταξιδιώτες μήτε από θαλασσινούς

μήτε απ’ τους άλλους που προσμένουν στα μουράγια

παντοτινά ξέμπαρκοι ψάχνοντας τις τσέπες τους για τσιγάρο.

Πρόσωπα καραβιών κατοικούν τη ζωή μου·

άλλα κοιτάζουν μ’ ένα μάτι σαν τον Κύκλωπα

ακίνητα στου πελάγου τον καθρέφτη

άλλα προχωρούν σαν υπνοβάτες, επικίνδυνα

κι άλλα τα πήρε ο ύπνος του βυθού

ξύλα σκοινιά καραβόπανα κι αλυσίδες.

Στο δροσερό σπιτάκι του περιβολιού

ανάμεσα στα καβάκια και τους ευκάλυπτους

κοντά στο σκουριασμένον ανεμόμυλο

κοντά στην κίτρινη δεξαμενή μ’ ένα χρυσόψαρο μονάχα

στο δροσερό σπιτάκι μυρίζοντας λυγαριά

βρήκα ένα μπούσουλα καραβίσιο

αυτός μου ’δειξε τους αγγέλους των καιρών

που κατοικούν την καταμεσήμερη σιγή.

                                                   Γ. Σεφέρης

''Αργώ'', Ν. Εγγονόπουλου

 Μία από τις μακροβιότερες αλληγορίες που μας κληροδότησε η ελληνική αρχαιότητα 

 είναι η εικόνα του σκάφους της πολιτείας που ταξιδεύει στο τρικυμισμένο πέλαγος: 

Αλκαίος, Θέογνις, Αισχύλος, Σοφοκλής, Πλάτωνας κ. ά.

                   Ενδεικτικά δες  εδώ  

        Σύγχρονες εκδοχές του σκάφους της πολιτείας:

                                                      Ο. Ελύτη, Το τρελοβάπορο

Βαπόρι στολισμένο βγαίνει στα βουνά

  κι αρχίζει τις μανούβρες «βίρα-μάινα»

Την άγκυρα φουντάρει στις κουκουναριές

  φορτώνει φρέσκο αέρα κι απ’ τις δυο μεριές

Είναι από μαύρη πέτρα κι είναι απ’ όνειρο

  κι έχει λοστρόμο αθώο ναύτη πονηρό

Από τα βάθη φτάνει τους παλιούς καιρούς

  βάσανα ξεφορτώνει κι αναστεναγμούς

Έλα Χριστέ και Κύριε λέω κι απορώ

  τέτοιο τρελό βαπόρι τρελοβάπορο

Χρόνους μας ταξιδεύει δε βουλιάξαμε

  χίλιους καπεταναίους τούς αλλάξαμε

Κατακλυσμούς ποτέ δε λογαριάσαμε

  μπήκαμε μέσ’ στα όλα και περάσαμε

Κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα

  παντοτινό  τον Ήλιο τον Ηλιάτορα!

             Νικ. Βρεττάκος

      Τό ταξίδι τοῦ Ἀρχάγγελου (απόσπασμα)

Τὸ σκάφος τοῦτο, ποὺ σοφὸ τιμόνι

τὸ πέρασε ἀπὸ χίλιες καταιγίδες,

ποὺ ἄστραψε στὰ νερὰ τῶν ἀνοιγμένων

ἀβύσσων τ’ οὐρανοῦ· το σκάφος τοῦτο,

ποὺ ἀμφέβαλλαν γιὰ τὴν καταγωγή του

τῶν θαλασσῶν οἱ ὁρίζοντες, ποὺ κλάψαν

μπρὸς στὸν ἡρωϊσμό του τὰ στοιχεῖα

καὶ ποὺ σ’ αἰωνιότητες καθρέφτισε

τὴ μεθυσμένη πλώρη του, μεσίστια

κατέβασε τὴ σημαία του· κι οἰ ναῦτες,

ἄγρυπνοι, θλιβεροί, καταισχυμένοι

μὲ ματωμένα πρόσωπα προσεύχονται…

[...]

Δέσετε αὐτὸ τὸ ἀναρχημένο σκάφος,

τὸ σκάφος τοῦτο τὸ καταραμένο,

ποὺ ἔχει παρεξηγήσει τὴ γενιά του

κι ὡς τίποτε τὸ γήϊνο νὰ μὴν ἔχει,

σπρωγμένο ἁπ’ τὸ παράξενὸ του πάθος,

τὴν τραγική του μοίρα, ὅλους τοὺς κάβους

τῆς γῆς ἄφησε πίσω του! Γυρίστε,

δὲν εἶναι αὐτοῦθε ὁ κόσμος! Θυμηθῆτε

μιὰ μέρα μοναχά· μόνο μιὰ νύχτα.

[...]

Στὸν οὐρανό, στὴν κόλαση, στ’ ἀστέρια.

στὶς ὄχθες καὶ στὰ βάθη τῆς θαλάσσης,

ἄγγελοι, ἀνθρῶποι, δαίμονες, λουλούδια,

τὰ δέντρα, τὰ κοράκια, οἱ κρεμασμένοι,

προσευχηθεῖτε ἀπόψε ν’ ἀναπαύσει,

νὰ συμπονέσει ὁ Θεὸς καὶ ν’ ἀναπαύσει

τὸ σκάφος τοῦτο καὶ το’ πλήρωμά του. 

Άσπρα καράβια τα όνειρά μας /για κάποιο ρόδινο γιαλό..;

            ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

      Καράβι καραβάκι, άκουσε τον πόνο μου...

       Ένα καράβι από τη Χιο..

Τρεις καλοήροι Κρητικοί και τρεις 'που τ' Άγιον Όρος

καράβιν αρματώσανε..

Καράβι μου, καραβάκι/τι φέρνεις στο κοριτσάκι;/Προίκα της φέρνω για να παντρευτεί.

Και ποιο να πάρει γαμπρό της;/αχ ! τον κακό τον καιρό της !/τόσο που βιάζεται να παντρευτεί.

Λέω να πάρει τον ράφτη /το γιο του καντηλανάφτη/μια και βιάζεται να παντρευτεί.

Άμα της δώσουμε ράφτη /πάει η νυφούλα μας, κλάφ' τη !

τραγούδι: Σ. Γιαννάτου, Αλ. Ιωαννίδης, Δ. Γαλάνη, Μ. Φαραντούρη, Β. Παπ/νου, Δ. Δημοσθένους 

         ΤΟΥ ΤΣΙΤΣΑΝΗ

      ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Καράβι κόκκινο, καράβι κόκκινο πάει
Πάνω από θάλασσες, πάνω από λίμνες πετάει
Το σφυροδρέπανο πέφτει στο κύμα και σπάει
Κι απ’ την ανάποδη την ιστορία γυρνάει..
Στο Βερολίνο το τείχος περνάει και στο Πεκίνο το δράκο ξυπνάει..
Στο Βερολίνο με βότκα μεθάει και στο Πεκίνο μια νύχτα τα σπάει..

από το "Βλέμμα του Οδυσσέα" του Θ. Αγγελόπουλου

από του Κυνηγούς'' του Θ. Αγγελόπουλου

από το ''Sweet movie" του Dusan Makavejev [μουσική Μ. Χατζιδάκι]

ένα καράβι, παλιό, σαπιοκάραβο..

το πειρατικό του captain Jimmy..

"Με το καράβι του Θησέα σ' αφήσαμε στη Νάξο.
Γυμνή, μ' ένα στα πόδια σου θαλασσινό σκουτί.
Σε ποιες σπηλιές εκρύφτηκες και πως να σε φωνάξω;
Κοστάρω κι όλο με τραβάει μακριά το καραντί...''
                                            Ν. Καββαδίας

        ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ

               Το πλοίο (Ο Τιτανικός)

Ἐκεῖ, πρὸς τὶς γραμμὲς τοῦ Νότιου ἀπείρου
περήφανο ὡς λικνίζονταν τὸ πλοῖο
μὲ δυὸ γλαρὰ φουγάρα καὶ ὀνείρου
φῶτα χρυσὰ – ἡ Κυρία μ’ ἕνα βιβλίο,
στὸ χέρι ἐμελαγχόλει… Τί θεία ὥρα
στὰ βὰλς ποὺ ἡ σάλα ἀντήχει κι εἶχεν ἔβγει
μισή φωτιά, ἡ σελήνη!… Καὶ τί φιόρα
οἱ ἔξωμες μηλαῖδες καὶ τὰ ζεύγη,
ποὺ ὡραία στροβιλίζονταν. Ἡ μπάντα
ποὺ ἀνύποπτους σὲ μέθη αἰθέρια ἐώρει!
Καὶ ἡ Κυρία –ὤωω!…- ποὺ ἐκράτει πάντα
ἐκεῖνο τὸ βιβλίο… Τὸ βαπόρι
στὸ πέλαο ποὺ ἀγάλι ἔκανε κράτει…
Ὢ ἡ Κυρία, ἡ Κυρία αὐτὴ ἡ μοιραία
μὲ πάντα τὸ βιβλίο – τώρα – ὢ νάτη –
κρυφὰ τὸ σκᾶ ἀπ’ τὴν πόρτα κι εἶν’ ὡραία,
μὰ ὠχρή… Ἐνῶ τὸ πλοῖο πλέει (ἢ δὲν πλέει;)
τὸν πλοίαρχο κρατεῖ κι ἀχνὴ καὶ κρύα:
«Γροίκισα σὰν κάποιο τίναγμα…», τοῦ λέει.
– Μὰ βέβαια, βυθιζόμεθα Κυρία!…

                      Γ. Σκαρίμπας